Eigenlijk houd ik niet zo van de animaties die je tegenwoordig ziet in tentoonstellingen. Ze zijn vaak wat kinderachtig en gaan nog lang door ook. Ik loop er dus meestal langs, op weg naar de eigenlijke voorwerpen. De openingsanimatie van de expositie “Bes, kleine god in het oude Egypte” in het Amsterdamse Allard Pierson-museum is echter perfect: een kort filmpje toont het leven van de oude Egyptenaren, bedreigd als dat was door wilde dieren en kwade geesten, en verklaart waarom mensen hunkerden naar goddelijke steun. Weliswaar waren Amon-Ra, Isis en Osiris te druk met het op orde houden van het universum, maar gelukkig was er altijd de god Bes, voor alle alledaagse zorgen. Your Friendly Neighborhood Helping God.

Met de animatie is de toon gezet voor een lichtvoetige tentoonstelling over een kleine maar nabije Egyptische godheid, die net als de zwangere nijlpaardgodin Taweret en de leeuwengod Toetoe de gewone mensen beschermde en hielp. Het is een geslaagde expositie. Als ik kinderen zou hebben, zou ik zo nog een tweede keer gaan. Dat doe ik trouwens sowieso, want ik wil nog wat foto’s maken.

Een van de voornaamste taken van Bes, die overigens ook een vrouwelijke manifestatie kende (Beset), was de ondersteuning van vrouwen in het kraambed. Het wordt geïllustreerd door een voor de gelegenheid prachtig gereconstrueerd bed, waar de bedpoten – letterlijk steun dus –zijn gesneden in de vorm van dit godheidje. De kleuren troffen me. In de vorm van bedspijlen ziet Bes ook zegenrijk neer op de geboorte.

We zien Bes ook in zijn hoedanigheid als patroon van de vruchtbaarheid, vaak voorzien van enorme geslachtsorganen. Enkele andere beelden illustreren de god als beschermer van de soldaten. Erg interessant vond ik een afbeelding van Bes als Romeinse officier. Weer andere beeldjes tonen hoe de godheid triomfeert over een krokodil, terwijl hij ook ergens staat afgebeeld als overwinnaar van twee leeuwen. De compositie met een frontaal afgebeelde godheid die de beesten aan weerszijden vasthoudt, is niet ongebruikelijk. Ook Harpokrates staat zo weleens weergegeven en dit type afbeelding zou zomaar het model kunnen zijn geweest van de latere afbeeldingen van de christelijke Sint-Menas.

Populair was de god Bes zeker. Archeologen hebben talloze amuletten gevonden die de Egyptenaren elke dag bij zich moeten hebben gedragen. Dat ook de mallen zijn opgegraven waarin deze amuletten zijn vervaardigd, illustreert dat het massaproductie was.

Een mythe vertelt dat Bes er ooit met muziek en dans voor had gezorgd dat de godin Hathor, die naar Nubië was gevlucht voor de zonnegod Ra, terugkeerde naar Egypte. Sindsdien was hij een dienaar van deze godin én de beschermer van Egyptische feestjes, waar de expositie ook aandacht aan besteedt. Een wat wrang detail is dat men in de Oudheid graag lachte om mismaakte figuren, zoals dwergen, en dat Bes met zijn koboldenlijf redelijk belachelijk oogt.

Ik was blij dat het museum aandacht besteedde aan de export van de eredienst. De expositie noemt Sicilië, Etrurië en het eiland Ibiza, dat zelfs naar Bes zou zijn vernoemd. Een piepklein Bes-sfinxje komt uit hellenistisch Perzië en er is veel aandacht voor Nubië, waar Bes weleens stond afgebeeld op pilaren in Hathortempels. Opnieuw een functie als concrete steun. Ik had iets willen ontdekken over de achtste-eeuwse Bes uit Aslantaş in Turkije, waarover ik een half jaar geleden al eens blogde, en over de Armeense afbeeldingen van Bes uit het museum van Erebuni. Helaas wordt daarop niet ingegaan.

Ook zonder deze Bessen biedt het Allard Pierson-museum echter een gevarieerd overzicht waar je een prettig uurtje mee zoet bent. Het enige werkelijke min-puntje is dat de catalogus er nog niet is. Wanneer ik terugga, zal het dus over een paar weken zijn, als die er wel is. Wat me dit keer vooral bijbleef is de vrolijkheid, die de god in elk geval deelt met de huidige Egyptenaren.

Nog een laatste punt. Het Allard Pierson-museum is de laatste jaren grondig verbouwd en is nog niet helemaal klaar. De Grieks-Romeinse afdeling is echter alweer een tijdje heropend en ik kan niet anders dan zeggen dat die me ook dit keer weer trof als uitgesproken prettig. Kortom: een bezoek waard.

Deze blog is gratis, maar als u me wil steunen, koop dan een van mijn boeken, doe via Livius.nl een cursus of reis (bijvoorbeeld Cyprus), of doneer. U kunt de blog volgen via het Whatsapp-kanaal.