Een katholieke heilige is, simpel gezegd, iemand van wie we zeker weten dat die in de hemel is en die daarom navolging verdient. Nu kunnen we menselijkerwijs niet weten wie er in de hemel is, en daarom laat het Vaticaan niets aan het toeval over. Het is net een rechtszaak, zij het nog formeler en met nog striktere regels voor de bewijsvoering. Claims dat er wonderen op voorspraak van de heilige zijn gebeurd, worden serieus getoetst, want niemand wil dat een zieke een lichte verbetering in zijn gezondheid aangrijpt om zijn medicijnen te laten staan en alsnog doodziek wordt.

Gedevalueerde heiligheid

Bij het proces worden zowel de voor- als tegenstanders van de heiligverklaring gehoord, er zijn regels om te verhinderen dat besluiten ‘in the heat of the moment’ worden genomen, en tot voor kort was er zelfs een geestelijke, de advocatus diaboli, wiens taak het was argumenten aan te voeren tegen de heiligverklaring, en de argumenten vóór de heiligverklaring zo’n ‘spin’ te geven dat zelfs de duivel er blij mee kon zijn.

Ik schrijf ‘tot voor kort’, want de procedure is sterk vereenvoudigd door de vorige paus, Karol Wojtyla ofwel Johannes Paulus de Tweede. Dat was wel nodig ook, want hij canoniseerde dat het een aard had. Gemiddeld heeft hij elke negen dagen wel iemand tot eer der altaren uitgeroepen. De huidige paus heeft een vrij radicaal einde gemaakt aan deze devaluatie van de heiligheid.

Zaligverklaring

Maar ook Benedictus XVI kan zich er niet helemaal aan onttrekken, en vandaag verklaart hij zijn voorganger zalig. (Een zaligverklaring is de eerste stap op weg naar een heiligverklaring; het Vaticaan meent dan bijna zeker weten te weten dat de gelukkige in de hemel is.) Benedictus zal het misschien niet van harte doen, maar hij moet: Johannes Paulus II was populair in Italië, en aangezien de huidige dienaar der dienaren Gods zijn carrière heeft te danken aan zijn voorganger, kan het geen kwaad zijn eigen positie wat te versterken met een zaligverklaring.

De meeste heiligen zijn brave borsten waarvan je geen aanstoot kunt nemen. Maar Johannes Paulus? Ik zou er nog éven over hebben nagedacht.

Woytila’s verdiensten

Laat vooropstaan dat Gods Atleet een formidabele figuur is geweest. Hij gaf de Polen het zelfvertrouwen dat leidde tot de stakingen in Danzig en tot openlijke kritiek op het communisme. Niemand trekt in twijfel dat de pauselijke oproepen tot hervorming de instorting van het Oostblok hebben bespoedigd. Hij heeft ook goede dingen geschreven tegen het kapitalisme, die, als ze serieuzer waren genomen, de huidige malaise hadden kunnen verhinderen of althans verminderen.

Maar er staat nogal wat tegenover deze verdiensten, en nu de functie van advocatus diaboli is afgeschaft, zal ik de argumenten maar noemen.

Seks en onfeilbaarheid

Om te beginnen een standaardargument: het hardnekkig vasthouden aan het onberaden standpunt over voorbehoudsmiddelen. Nu zou dat in zeker zin tot daar aan toe zijn; de paus adviseert het een en de gelovige mag het advies naast zich neerleggen. Het is immers geen dogma; de beruchte encycliek Humanae vitae was precies dat – een encycliek. Maar Johannes Paulus II ging een stap verder: hij beschouwde andersdenkenden als onkatholiek en gebruikte truuks om mensen tot zijn standpunt te bewegen. In het Heilige Jaar 2000 diende de gelovige die een volledige aflaat wilde krijgen te bidden voor de pauselijke misintenties, en daaronder was ook een gebed tegen euthanasie, abortus en de pil. Dat getuigt niet van respect voor het geweten van de gelovigen en is gewoon tiranniek.

In het verlengde daarvan: vaagheid over de pauselijke onfeilbaarheid. De paus kan, nadat hij alle bisschoppen heeft gehoord en er een officiële zitting (“ex cathedra”) van maakt, uitspraken doen over de dogmatiek en de zeden: hij kan op die manier dus zeggen dat Maria al ten hemel is opgenomen. En dat is dan ook meteen het enige voorbeeld. Nooit heeft een paus ex cathedra de Pil verboden, maar het Vaticaan zegt dat er zelden bij.

Op een andere manier in het verlengde van de pauselijke bemoeienis met voorbehoedsmiddelen: de paus begreep weinig van seksualiteit. Iedereen kon al sinds de jaren zestig weten dat het celibaat mannen aantrok met twijfels over hun seksualiteit, maar Johannes Paulus II heeft allerlei signalen genegeerd over seksueel misbruik door geestelijken. Sterker nog, hij gaf expliciet opdracht dat dit soort zaken intern moesten worden opgelost. Dat alleen al diskwalificeert hem voor zaligverklaring.

Politiek

Een ander punt: het Opus Dei. Traditioneel waren de jezuïeten ‘de stoottroepen van de paus’. De vorige pontifex steunde vooral op rechtse organisaties als het Opus, dat zich nooit afdoende heeft gedistantieerd van zijn steun aan Franco en zich uitsprak tegen bepaalde vernieuwingen van het Tweede Vaticaanse Concilie. Wojtyla verklaarde de grondlegger van de organisatie, Jozefmaria Escrivá, heilig.

Sowieso had de paus een blinde vlek voor rechts: hij bezocht Videla en Pinochet. ‘Petrus zit naast Nero te kijken hoe de christenen voor de leeuwen werden gegooid,’ zoals journalist Arie Kuiper het destijds mooi verwoordde. Wojtyla verklaarde ook de Kroatische aartsbisschop Stepinac zalig, die zich prijzend had uitgelaten over de fascistische massamoordenaar Ante Pavelic. Wie hij niet zalig verklaarde, was Oscar Romero, de vermoorde aartsbisschop van El Salvador. Met diens ideeën, die op enige afstand die van de Bevrijdingstheologen volgden, had Wojtyla echter weinig op. Het opgegeven argument was dat religie zoveel meer is dan politiek – zeker waar, maar onthoud je dan ook van kritiek op het communisme.

De katholicering van de Holocaust

Verder: de katholicering van de Holocaust. Het begon met de zaligverklaring van Maximilian Kolbe. Nu is dat inderdaad een bewonderenswaardige man, maar de zaligverklaring bleek slechts Wojtyla’s eerste zet in een proces om steeds meer te benadrukken dat er ook katholieken door de Nazi’s zijn gedood. Edith Stein, een katholiek geworden jodin die echt niet is gedood voor haar katholicisme, werd erkend als martelares. Nonnen mochten in Auschwitz een kruisbeeld plaatsen, alsof het in de eerste plaats een plek was waar christenen zijn gedood. Begrijp me niet verkeerd: Kolbe en Stein hadden in leven moeten blijven en verdienen dat we hun nagedachtenis met liefde bewaren; maar de Holocaust was géén strijd tegen het katholicisme.

Het is op dit punt zinvol te wijzen op het Derde Geheim van Fatima: een visioen van een paus die wordt doodgeschoten, te midden van grote groepen lijken. De paus betrok het op de Holocaust en op zichzelf – hoewel hij de aanslag op hemzelf overleefde en er niets is dat het visioen met de verschrikkingen van het Derde Rijk verbindt. Maar de Holocaust móest gekatholiceerd.

Machtspolitiek

O ja, de aanslag op de paus. Zou ik die toch bijna vergeten. Johannes Paulus meende dat Maria de kogel had afgeweerd en liet een afbeelding van de moedermaagd aanbrengen op het Sint-Pietersplein. Hoe arrogant kun je zijn, te denken dat de hemelse machten speciaal jou beschermen? Het lijkt me een schoolvoorbeeld van het ijdel gebruik van Zijn naam.

En tot slot: de devaluatie van de heiligheid. Duizend heiligverklaringen in zesentwintig jaar is excessief, maar er is meer aan de hand. Door zich bezig te houden met allerlei morele zaken, door voor zichzelf de speciale zorg van Maria te claimen, en door zijn naakte machtspolitiek, verloor de paus de kern van het geloof uit het oog: de ervaring van het goddelijke, van iets dat deze wereld overstijgt. Wie werkelijk gelooft, onthoudt zich van politiek, maakt geen speciale claims en schrijft anderen geen ethische voorschriften voor.

Johannes Paulus II was een machtspoliticus.

Hij was zeker geen heilige.

Hij was zelfs geen gelovige.

---

[Dit stuk verscheen eerder op Frontaal Naakt.]