[Dit is het derde deel van een artikel over de archeologie van Iran; het eerste is hier.]

De zoon van Darius was Xerxes, die beroemd is geworden om zijn vergeefse veldtocht naar Griekenland. In de westerse geschiedenisboekjes staat vermeld dat de Grieken die oorlog wonnen, maar het is niet aannemelijk dat men er ook in Iran zo tegenaan heeft gekeken: ze hadden Athene veranderd in een rokende puinhoop en de Grieken hadden hun lesje geleerd. Ooit hadden de Atheners zich in de Perzische interne aangelegenheden gemengd en dat lieten ze -met de jaren rond 465, 420 en 395 als uitzondering- de komende anderhalve eeuw wel uit hun hoofd. Een zuiver-Grieks standbeeld in het Nationaal Archeologisch Museum van Teheran illustreert Xerxes’ overwinning – het is namelijk gemaakt van Atheens marmer, maar opgegraven in Persepolis.

Verschillende koningen heersten daarna nog over Iran en de rest van het wereldrijk: Artaxerxes I, Darius II, Artaxerxes II, Artaxerxes III, Artaxerxes IV. Gedurende ruim een eeuw waren de grenzen veilig en kreeg de Perzische cultuur de kans zich naar Babylonië, Turkije en Israël te verspreiden. Uit Babylonië hebben we duizenden kleitabletten die momenteel intensief worden bestudeerd – stoffig spul, maar wel ‘hot stuf’, al was het maar omdat we in de astronomische tabletten zien hoe de wetenschappelijke methode wordt uitgevonden. Over Turkije zouden we graag meer willen weten, maar de Achaimenidische periode heeft weinig prioriteit bij de archeologen van dat land. Het weinige dat bekend is, suggereert echter dat hier een schatkamer opengebroken kan worden. Uit Israël tenslotte hebben we de Bijbelboeken Job (waarin een mens God ter verantwoording roept – een grandioos stuk literatuur) en Kronieken, waarin het Zoroastriaanse dualisme merkbare sporen heeft achtergelaten.

Het zwakke punt van het Achaimenidische Rijk was de opvolging. Na de dood van Artaxerxes III meende behalve Artaxerxes IV ook de gouverneur van Armenië aanspraak op de troon te kunnen maken. Tegelijkertijd waren er opstanden in Egypte en Babylonië, en deden de Macedoniërs een inval in Azië.

De vizier van Artaxerxes IV, Bagoas, ruimde zijn meester uit de weg en gaf de macht over Iran en wijde omstreken aan de gouverneur van Armenië, die de troonnaam Darius III aannam. In Babylonië, Egypte en de koninklijke familie wist hij de rust te herstellen, maar voor het weerstaan van de inval van de Macedoniërs was hij te laat.

In 333 versloeg de Macedonische koning Alexander Darius bij Issos in Zuid-Turkije, en twee jaar later opnieuw bij Gaugamela in de buurt van Mosul. Na een heftig gevecht in de omgeving van het huidige Yasuj (de ‘Perzische Poort’) verwoestte Alexander grote delen van Persepolis, en korte tijd later werd Darius vermoord. Alexander zou orde op zaken hebben moeten stellen, maar overleed al in 323; het nieuwe koninklijke huis werd gesticht door zijn generaal Seleukos en diens Perzische echtgenote Apama. Deze dynastie wordt aangeduid als de Seleukiden.

[Wordt vervolgd]