De Britse oudhistoricus Keith Hopkins was hoogleraar in Cambridge. Dat maakte hem tot een belangrijk vertegenwoordiger van mijn vakgebied, maar zijn oeuvre stelt teleur. Als hij statistiek op een probleem losliet, maakte hij fouten; als hij bronnen citeerde, moest je maar hopen dat die werkelijk bestonden; wat hij met aplomb aankondigde als een sociologische in plaats van een historische studie, bood niets dat niet al beter was gezegd door de geleerde Duitsers die in de negentiende eeuw de grondslagen legden voor de oude geschiedenis; en in 1999 publiceerde hij een boek over antieke godsdiensten in briefvorm, vermoedelijk hopend dat nog eens iemand naar hem zou omzien. Helaas gebeurde dat ook, zodat iedereen nu aan de hand van een oudhistorisch kopstuk kon vaststellen hoe triviaal de discipline is.
Eén van Hopkins’ ideeën is echter de moeite waard: de Everest Fallacy. Hij bedoelt daarmee onze neiging om dat wat opvalt te zien als typerend voor al zijn soortgenoten. Als ik bergen zou onderzoeken, zou de Mount Everest mij meteen opvallen, omdat het nu eenmaal de hoogste top ter wereld is. Maar zou ik al mijn kennis op deze berg baseren, dan gaat het mis: de Mount Everest is bijvoorbeeld grotendeels bedekt met sneeuw, en de meeste andere bergen zijn dat niet.
De vergissing is snel gemaakt. We gaan immers alleen iets onderzoeken als het opvalt, en beginnen vanzelfsprekend bij de opvallendste representant. Zo kan ik me voorstellen dat iemand de oude geschiedenis gaat evalueren omdat het kwaliteitsgebrek van de oudhistorische kopstukken in het oog springt, hoewel maar te bezien valt of Hopkins representatief is voor zijn collega’s, waarvan ik er enkele ken als zeer consciëntieus en andere als ijdele sloddervossen. (De laatste zin van de eerste alinea van dit artikel bevat een voorbeeld van de Everest Fallacy – en u las er vermoedelijk overheen zonder de drogreden te herkennen. Zo natuurlijk is de redenatiefout.)
De ellende is dat de fout systematisch wordt gemaakt. Zo las ik laatst in een krant dat de meeste christenen Darwins evolutietheorie zouden verwerpen. Helaas voor de schrijver heeft noch de gemiddelde katholiek noch de doorsnee-protestant er moeite mee. Enkele spraakmakende minderheden trekken echter zó veel aandacht, dat de journalist in kwestie de extreme standpunten is gaan aanzien voor de mening van alle christenen.
Of neem de Al-Tawheedmoskee bij mij om de hoek in Amsterdam-West, die onlangs de dialoog tussen de moskee en de buurt aanging met het verspreiden van een boekje waarin christenen voor godloochenaars werden uitgemaakt, aangezien zij geloven dat Jezus water in wijn veranderde. Dit creatieve gebruik van de godsdienstvrijheid om anderen hun godsdienstvrijheid te ontzeggen is schokkend, maar dat wil niet zeggen dat het representatief is voor de Amsterdamse islam. Mijn Turkse avondwinkelier doet momenteel aan de ramadan, maar heeft tegelijk een prettig breed assortiment bieren en wijnen. Andere moskeeën plegen mijn brievenbus niet te vervuilen met dit soort smeerboel. Ik kan u verzekeren dat het in Oud-West prettig wonen is.
De lezer die nu opmerkt dat wat ik schrijf over de Everest Fallacy gesneden koek is, heeft gelijk. Maar niet iedereen is zo slim als u. Het probleem is dat veel anderen de fout niet herkennen. Een ander probleem is dat de krant vol moet, en dat het regelmatige en het gemiddelde geen nieuws vormen. Laura Dekker is nieuws, maar haar minder avontuurlijke leeftijdsgenoten zijn representatief.
Ik zou er een lief ding voor over hebben als politici niet bij elk opvallend incident naar de pers zouden rennen, en in plaats daarvan eerst controleerden hoe representatief de gebeurtenis eigenlijk is. Niet elke Griek is een luie donder, wat onze premier daar ook over mag denken. Ik voor mij maak me minder zorgen om wahabisme en creationisme dan om het gemak waarmee opinieleiders extremen behandelen alsof ze representatief zijn.
Excuses maar de illustratie is niet geheel juist: de Everest ligt niet in the westelijke uitlopers van de Himalayas
Dit doet me ineens denken aan een andere hype om een onderwerp smeuiger te maken. In
Wikipedia de schrijver van geschiedenis-entry plaatje gevonden want dat doet het beter dan een kale tekst: bij bijna elk bijbels onderwerp staat wel een prent / schilderij uit 17e-19e eeuw.