[Dit is de tekst van een artikel dat ik, onmiddellijk na de afwijzing van de EU-grondwet in een referendum in 2005, schreef voor Frontaal Naakt. Het lijkt me onverminderd actueel. Het eerste deel is hier.]

Conclusie

De welwillende lezer die tot hier is gekomen, kan zich afvragen of het nodig was een dooie Griek uit zijn urn te halen. Veel van wat hierboven staat, voel je op je klompen aan en wist je ook wel zonder Aristoteles. En dat was dan ook de kern van het probleem: de voorstanders van de grondwet maakten in hun campagne zulke elementaire fouten. De ministers begrepen niet dat het publiek niet bang was voor oorlog; ze beledigden de mensen wier stemmen ze wilden krijgen; en ze onderschatten hun impopulariteit. Dat getuigde van gebrek aan inzicht, gebrek aan tact en gebrek aan zelfkennis. Misdrijven waren het niet, maar het waren ook geen aanbevelingen.

De ja-campagne was overigens niet kansloos. Om te beginnen had men de eigen impopulariteit onder ogen moeten zien. Door een rol in de campagne te spelen, verbonden de ministers hun negatieve imago aan Europa. Een duidelijk sorry zou wonderen hebben verricht. Excuses zijn nooit makkelijk, maar het boetekleed ontsiert een mens niet.

Verder had men de grondwet moeten presenteren als de bescheiden verbetering die ze is. Dat zou de ruimte hebben geboden om critici gelijk te geven en hun steun te verwerven voor de delen waarop ze geen kritiek hadden. Nu werd het gepresenteerd als een goed verdrag en was er geen mogelijkheid meer met critici te discussiëren. Het werd daardoor een alles-of-niets-campagne, waarin het enige wat nog resteerde was: degenen die tegen al dit moois waren, typeren als dom en cynisch. Anders gezegd, door op het vlak van de logos het goede en het betere te verwarren, werden op het vlak van het pathos de positieve gevoelens onbereikbaar en moest men inspelen op negatieve emoties.

In drie zinnen samengevat had men moeten zeggen:

Sorry, we hebben serieuze fouten gemaakt, beloven beterschap, willen het beter gaan doen en hebben daarom een verdrag gemaakt. Het is niet volmaakt, maar is op dit moment het beste wat er in zit. Voor deze bescheiden verbetering vragen we uw steun, zodat we in staat zijn ons werk in de toekomst beter te doen.

Zo zouden ressentimenten hebben kunnen worden geneutraliseerd. Het begin van alle wijsheid is het inzicht dat men fouten kan maken; ze toe te geven is het begin van alle vertrouwen.

[wordt vervolgd]