Troje is een legendarische plaats, in de letterlijkste zin des woords. Dat komt door één gedicht, de Ilias. Het moet ergens in de achtste eeuw v.Chr. zijn samengesteld (hoewel niet per se in de vorm waarin wij het kennen) door een dichter die “Homeros” wordt genoemd. Hij snijdt verschillende thema’s aan, maar de centrale gedachte is hoe erg het is als tijdens een oorlog de leiders verdeeld raken.
En passant legt Homeros uit wat van een leider wordt verwacht, zoals in het gesprek tussen de twee aanvoerders van de krijgers uit Lycië, Sarpedon en Glaukos. De eerste legt de tweede uit waar het in het leven om draait:
Waartoe zijn wij beiden in Lycië geëerd boven allen door erezetels, door gebraden vlees en altijd gevulde bekers? Waartoe ziet men tot ons op als tot de goden? Waartoe bewonen wij aan de oevers van de Xanthos een groot domein, aan wijngaarden en aan ander vruchtbaar land rijk?
Verplicht dat ons nu niet te staan in het voorste gelid van de Lyciërs en ons te storten in het hete gevecht, opdat de hecht gepantserde Lyciërs aldus spreken: “Waarachtig, niet roemloos waren onze koningen, die in Lycië over ons heersen; zij eten de vetste schapen en drinken de beste wijn, als honing zo zoet, maar zij strijden in onze voorste gelederen.” (vertaling M.A. Schwartz)
With great power, there must also come great responsibility. Wie op een bepaalde manier bevoorrecht is, heeft ook plichten. In onze tijd heeft deze norm echter niet meer te maken met de privileges die bij je afstamming behoren, want wij leven niet meer in een aristocratische wereld. Onze elites zijn financieel, intellectueel en bestuurlijk.
Maar ook al zijn onze elites veranderd, de norm lijkt van de Ilias tot Spiderman niet te zijn veranderd. Ik heb al eens geblogd over het Wilhelmus, maar ik zou ook Multatuli kunnen noemen, die zijn inkomen en pensioen als bestuurder opofferde omdat hij zich aan zijn eer en geweten verplicht voelde op te komen voor de Javaan. Von Stauffenberg past ook in het rijtje.
Misschien is het idee dat wie geprivilegieerd is, bereid moet zijn offers te brengen voor de gemeenschap, een universele norm. Classici nemen dat vaak voor vanzelfsprekend aan (voorbeeld), zonder daarvoor werkelijk bewijs aan te dragen. De voorbeelden die ik hier noemde zijn maar een selectie – in een kladversie van dit stukje stonden er meer – maar zelfs meer voorbeelden vormen nog geen bewijs dat de norm bestaat in álle samenlevingen en dus universeel is.
Misschien is noblesse oblige inderdaad een universele norm. Misschien is het dat ook niet. Ik voor mij vermoed van wel, maar het mag niet worden aangenomen als vanzelfsprekend.
Nitpick: “Spider-Man” wordt geschreven met een koppelteken, opdat de titel in visueel opzicht afwijkt van “Superman”.
Verbeterd!
Staat, veel geld, er zijn weinig bankiers maar wel een aantal expres a-politieke grootgrondbezitters… waarvan het bezit in een aantal “noodsituaties” tamelijk vanzelfsprekend werd opgevorderd.
Wij denken nog veel te vaak (op zijn Amerikaans!) dat hun Romeins-imperiumgetrouwe vaders of hun eigen slimheid hen rijk – en onkwetsbaar – maakte.
/bis 😉
Als dit een open deur is zal ik hem maar intrappen. Ik heb eerder het idee dat nu de teneur is, hoe groter het privilege, des te minder men ter verantwoording kan worden geroepen. Machtige bedrijven schrijven ons de wet voor maar hoeven geen belasting te betalen, banken richten zichzelf en de economie ten gronde maar worden weer overeind gehesen met belastinggeld, politici zorgen goed voor zichzelf maar krijgen het voordeel van de twijfel, terwijl de berooide Grieken ter verantwoording worden geroepen en de zelfredzame arme sloebers bij elke fout beboet worden als criminelen. Moet ik doorgaan? In de vroege 19de eeuw pleegde een failliete bankdirecteur zelfmoord. Heb je ook niets aan als je spaarcentjes in rook zijn opgegaan, maar het is tenminste wat.
Ik heb momenteel ook het idee dat de financiële, wetenschappelijke, artistieke en politieke elites alleen geïnteresseerd zijn in erkenning door hun gelijken in de diverse buitenlanden. Dat ze verplichtingen hebben tegenover de eigen samenleving, lijken ze te negeren. De burger rekent er echter genadeloos op af en radicaliseert tot blinde woede.
Universele waarden? Is het goed altijd maar vooraan te staan in de strijd? Van mij hoeft het niet. Ik zou willen dat er wat minder gestreden werd, wat minder macho-gedrag ten toon werd gespreid. De Ilias is een boeiend epos (maar lang niet zo indrukwekkend als het Gilgamesj-epos), maar de waarden van de Homerische maatschappij vervullen mij met afschuw. We moeten eens af van het idee dat de klassieken in alles ‘voorbeeldig’ zijn.
Maar ik zeg toch niet dat strijd een universele waarde is? Ik heb het over “noblesse oblige”: with great power also comes great responsibility. En ik wijs erop dat classici de universaliteit van die norm aannemen terwijl ze die eerst dienen te bewijzen.
Bert van der Spek, vooraan staan in de strijd of je op andere wijze opofferen voor diegenen voor wiens welzijn je verantwoordelijk bent is geen macho gedrag. Macho gedrag is poseren, jezelf oppompen, opscheppen, spierbundels laten rollen, dreigen en bluffen, ook iets waar de Homerische helden goed in waren, maar die gingen vervolgens ook werkelijk voor in de strijd en duelleerden tussen de linies van de Trojanen en de Grieken. De huidige macho’s gebruiken hun dreigen en opscheppen vooral om hun falen te verhullen de verantwoordelijkheid voor het welzijn van anderen op zich te nemen.