Zoals de lezers van deze kleine blog weten, ontvang ik voor de Livius-website nogal wat mail. Ik heb, geloof ik, wel eens uitgelegd dat een kleine 30% van de lezers moeite heeft met de wetenschap. Iets minder dan een derde daarvan vervalt tot regelrechte pseudowetenschap (piramidekrachten, Archimedes’ brandspiegels, Niburu…) en de rest, eenentwintig procent van het totaal, heeft kritiek op het wetenschappelijk bedrijf als geheel. De meeste mensen uit die groep zijn vooral onverschillig geworden, zoals we allemaal cynisch zijn over de persberichten van het bedrijfsleven of de plannen van politici, maar er zijn er ook die kwaad zijn en het internet gebruiken om te trollen. Of dit alleen geldt voor de oudheidkunde, die haar voorlichting slecht op orde heeft, of dat er een algemener probleem speelt, dat weet ik niet.
Eén van de meest gehoorde klachten is dat oudheidkundigen alleen zijn geïnteresseerd in het behoud van hun baantjes en wetenschappelijk niet langer meekomen. Ze beoefenen de wetenschap niet uit waarheidsliefde maar geldzucht. Wie schrijft over oudheidkunde, zal daar rekening mee moeten houden en ik denk dat dat ook geldt voor andere slecht-begrepen disciplines, zoals de bestudering van slaapstoornissen. Het zijn namelijk niet alleen leken, maar ook artsen, die menen dat wie niet goed slaapt, discipline mist. Meer over dat onderwerp hier.
Zo bezien kon het vakgebied niet slechter in het nieuws komen dan met dit bericht. Twee Groningse onderzoekers hebben een enzym ontdekt dat ons slaapritme reguleert. Dat is belangrijk nieuws, niet in de laatste plaats voor het vakgebied zelf, omdat de onderzoekers hiermee duidelijk kunnen maken dat slaapstoornissen geen kwestie van discipline zijn, maar dat ze een biologische oorzaak hebben. Het vooroordeel dat het zou gaan om foponderzoek, kan hiermee worden gepareerd.
Die troefkaart wordt echter buitengewoon onhandig uitgespeeld. In de laatste zin gooit de geciteerde onderzoeker de eigen glazen in:
Het wordt steeds duidelijker dat verstoring van ons dag-nachtritme … schadelijk is voor onze gezondheid en daarmee ook kosten voor de gezondheidszorg met zich meebrengt. Het is daarom van belang om de mechanismen [van slaapritmes] te ontrafelen.
Met andere woorden: we hebben meer geld nodig. Toevallig ben ik er zelf vóór dat er scheepsladingen geld gaan naar het slaaponderzoek, maar deze nauwelijks verholen geldzucht werkt contraproductief als een deel van het publiek het onderzoek niet begrijpt en meent dat wetenschappers meer naar geld dan waarheid speuren. Het eerste wat onderzoekers zouden moeten leren die omgaan met de media is dat ze de trollen niet moeten voeden.
De ellende is natuurlijk dat academische bestuurders de onderzoekers dwingen tot fondsenwerving, waarvoor ze niet zijn opgeleid. Iedereen weet dat dit systeem niet deugt, maar het meest wrange is dat de klachten het hardste klinken buiten de universiteiten. De academici zelf zwijgen en stemmen toe. Vinden ze het gek dat niemand ze nog serieus neemt?
Toen ik De klad in de klassieken schreef, vroeg ik me ook af wie er nu verantwoordelijk was: de overheid (= wijzelf), de managers in de besturen (= dezelfde klasse die de economie ruïneerden en de nutssector hebben vernietigd) of de wetenschappers die zwijgen. Een makkelijk antwoord is er niet. Wat ik wel weet is dat mechanismen van loss aversion een rol spelen: alle betrokkenen zien vooral de nadelen van verandering – dat kan je je baan kosten – en niemand ziet de voordelen. Terwijl de betrokkenen en de samenleving er echt op vooruitgaan als het systeem wordt veranderd.