De opkomst van het internet heeft de wetenschapscommunicatie veranderd. Vroeger hadden we een zender-ontvanger-model, waarbij de universiteit onderzoek deed en een gepopulariseerde versie daarvan de wereld inzond. Het internet stelt burgers echter in staat terug te praten en de informatie naar hun hand zetten. Op ’s werelds voornaamste kanaal van wetenschappelijke informatieoverdracht, de Wikipedia, kunnen georganiseerde activisten vrij gemakkelijk hun eigen inzichten laten prevaleren boven de resultaten van recent onderzoek.

Een voorbeeld dat ik zelf goed ken, is de Cyruscilinder. Ik blogde er al over hoe deze spijkerschrifttekst over de Perzische verovering van Babylon een rol speelde in de propaganda van de laatste sjah, die het presenteerde als ’s werelds eerste mensenrechtendocument. Historici spraken dat tegen – in Nederland kan worden gewezen op Bert van der Spek van de Vrije Universiteit – en je hoorde er in de jaren negentig weinig meer van. Na 2000 begon de desinformatie echter aan een comeback.

Ik heb van vrij dichtbij gadegeslagen hoe een vervalste vertaling werd verspreid, hoe de Wiki werd versjteerd, en hoe het British Museum (waar de cilinder ligt) pas reageerde toen ik naar Londen was afgereisd om ze uit te leggen wat er aan de hand was. Inmiddels biedt het museum een correcte vertaling aan en de Wikipedian in Residence heeft een stuk geschreven, maar het is al te laat.

De verspreiding van desinformatie bleef namelijk niet beperkt tot het internet. Een kwakhistoricus als Tom Holland, die in zijn boek Persian Fire (2005) aantoonbaar een internetbron heeft overgeschreven, presenteert Cyrus als een verlicht heerser; Shirin Ebadi citeerde de vervalste vertaling toen ze de Nobelprijs aanvaardde; de BBC heeft een bewering over de cilinder als mensenrechtendocument ondanks verschillende verzoeken niet gerectificeerd en ook de National Geographic heeft de propaganda uitgedragen (en rectificeerde wel). Zo sijpelt de propaganda terug in het discours en inmiddels zijn er wetenschappers die haar weer uitdragen.

Wat je hier ziet is, om te beginnen, dat op het internet ongevallige informatie kan worden overschreeuwd. Het zender-ontvanger-model is vervangen door een dialoogmodel; ik heb het beschreven in het nawoord van Spijkers op laag water en ontdekte later dat Cees van Woerkum deze overgang in kaart heeft gebracht met meer empirische informatie dan ik ooit op tafel zou kunnen krijgen.

De hamvraag is hoe dit mogelijk is. Het antwoord is: gebrek aan open access. Wie in een internetdiscussie verzeild raakt, zal proberen te verwijzen naar zijn bronnen. De activisten hebben hun materiaal makkelijk bereikbaar terwijl wetenschappelijke informatie op betaalsites minder toegankelijk is. In een online-discussie vecht de bona fide onderzoeker met de armen gebonden, terwijl de activist de schijn van betrouwbaarheid kan ophouden. Bad information drives out good.

Zelfs de iranologie, die vrij open is, ging onderuit door nog altijd niet open genoeg te zijn (Franstalige website, oude artikelen niet gedigitaliseerd…) Wie een ander voorbeeld zoekt, kan kijken naar de affaire-Van der Hoeven, de minister van Onderwijs die sympathiseerde met Intelligent Design: de EO-standpunten zijn makkelijk te vinden, maar de stukken die werden geschreven door biologen en door haar latere opvolger Plasterk, liggen op betaalsites.

Het baart me grote zorgen dat bad information drives out good. De kwestie is, in de iranologie, allang niet meer of open access wenselijk is, maar dat onderzoekers met succes het zwijgen is opgelegd. Een welbekend grapje luidt dat de iranologie ’s werelds meest geavanceerde wetenschap is, omdat haar beoefenaren het werk al tien jaar vóór ClimateGate onmogelijk was gemaakt.

Voor de iranologie komt open access als mosterd na de maaltijd. De problemen zijn veel ernstiger dan wel wordt aangenomen. De discussie moet niet gaan over de wenselijkheid van open access, en evenmin over de financiering daarvan. De eerste zorg is veel fundamenteler, namelijk hoe we de reeds opgelopen schade herstellen.