Al sinds jaar en dag geef ik onderwijs over de “historische Jezus”, dat wil zeggen de zoektocht naar de historische waarheid over de in Jeruzalem als troonpretendent gekruisigde timmerman uit Nazaret. De reformatoren kwamen al tot de conclusie dat er verschil was tussen wat de Kerk daarover leerde en wat erover viel te lezen in de Bijbel, en ontdeden de theologie van allerlei middeleeuwse aanslibsels. In de Verlichting werd de vraag aangescherpt: hoe betrouwbaar was de Bijbel zelf? Wat wisten we eigenlijk over Jezus?

De vraag werd in het middelpunt van de publieke aandacht geplaatst door de Fransman Ernest Renan (1823-1892). Zijn Vie de Jésus uit 1863 concludeerde dat “Jésus ne sortit jamais par son action du cercle juif” en is een van de beroemdste wetenschappelijke boeken uit de negentiende eeuw. En terecht. Zelfs als we Renans methode tegenwoordig naïef vinden, is het indrukwekkend hoe hij erin slaagde een destijds nog niet voldoende opgelost wetenschappelijk vraagstuk zó te beschrijven dat een breed publiek er belang in stelde.

Los daarvan: het was een vraagstuk dat, in het toenmalige Frankrijk, grote politieke implicaties had. Keizer Napoleon III was als republikein aan de macht gekomen en moest steeds opnieuw de conservatieve katholieken apaiseren. Een boek als dat van Renan, dat de Verlichtingsideeën tegenover de opvattingen van de Kerk plaatste, was vanaf het begin controversieel, hoewel Renan terecht oordeelde dat “vrais chrétiens ne trouveront dans ce petit volume rien qui les blesse”.

[Dit is de eerste van vier blogposts over een negentiende-eeuwse geleerde die ik werkelijk overal tegenkwam, en van wie ik vermoedde dat hij interessant was. Terecht, zoals zal blijken in het vervolg.]

Deze blog is gratis, maar als u me wil steunen, koop dan een van mijn boeken, doe via Livius.nl een cursus of reis (bijvoorbeeld Cyprus), of doneer. U kunt de blog volgen via het Whatsapp-kanaal.