Het was dus toch een vervalsing, die antieke papyrussnipper met een vermelding van Jezus’ echtgenote. U herinnert zich hoe een maand geleden alle kranten berichtten dat een antieke tekst was gevonden waarin Jezus sprekend werd opgevoerd en het leek te hebben over “mijn vrouw”. Ik blogde er al over, en als u de details wil kennen, moet u dit stuk van Maarten Muns op Kennislink lezen.
De vervalsing is zelfs ontluisterend knullig, want het bewijs dat de tekst in onze eigen tijd is gefabriceerd is wel heel erg simpel: het tekstje bevat een schrijfwijze die teruggaat op een zetfout uit een moderne uitgave van het Evangelie van Thomas. De vervalser wist dus niet wat hij overschreef.
Ik ben geen specialist in antieke manuscripten, maar vermoed dat de wetenschappelijke discussie nu snel zal worden afgesloten. Er zal nog wel een keer een berichtje komen over het aangekondigde laboratoriumonderzoek en een berichtje over het herkomstonderzoek, maar het Evangelie van Jezus’ echtgenote zal vermoedelijk vooral worden herinnerd als curiosum, terwijl de uitgebreide media-aandacht zal gelden als de zomerzotheid van 2012. Ondertussen is de schade niet te overzien.
In de eerste plaats voor de betrokken onderzoekster. Ze kreeg de kans oude teksten aan te kopen, afkomstig uit een illegale opgraving. Omdat haar instituut het geld niet had, zocht ze de publiciteit. Weliswaar vertelde ze hoe weinig er feitelijk stond op dat papyrusfragment, maar ze noemde wél dat de tekst veronderstelde dat Jezus een echtgenote had gehad. En daarmee liet ze de boel exploderen.
Zou ze nu werkelijk niet hebben geweten van – ik geef een willekeurig voorbeeld – de boot die in het meer van Galilea werd gevonden, van de wijze waarop die werd gepubliceerd als “een scheepje uit de tijd van Jezus” en van de krokodillentranen die de betreffende archeoloog later huilde toen de pers, zoals hij had beoogd, er “de boot van Jezus” van maakte? Het is ondenkbaar dat een academicus niet weet dat 1 oudheidkundige ontdekking + 1 bijbelcitaat = 1 wonderbaarlijke fondsenvermenigvuldiging.
De truc is welbekend (voorbeelden) en ik kan niet geloven dat iemand zó naïef is. Ik vermoed daarom dat de onderzoekster welbewust het risico van de mediahype heeft genomen om geld binnen te halen. Alles voor de goede zaak. Het voortdurende geldgebrek dwingt oudheidkundigen wel vaker tot rare publicitaire sprongen, en misschien is dat een verzachtende omstandigheid. Feit blijft echter dat de desinformatie dit keer begon aan een universiteit: Harvard, een van de beste instellingen ter wereld. Deze onbetrouwbaarheid is voor u en mij de kern van de zaak. De universitaire informatievoorziening laat te wensen over.
Voor wetenschappers ligt de kern ergens anders. De papyrussnipper is om te beginnen aangeboden aan een peer-reviewed tijdschrift, zonder dat was onderzocht of het stukje wel authentiek was. Nu kun je niet alles controleren en mag je best enig vertrouwen hebben in de mensheid, maar dit keer was er voldoende reden tot scepsis: het tekstje was immers niet afkomstig uit een officiële opgraving. Was het feit dat het fragment ongecontroleerd bleef al wat merkwaardig, het werd nog vreemder toen het artikel door de redactie voor publicatie werd aanvaard. Dan wrijf je toch je ogen uit. Ik wil voorlopig de Dijkgraven dezer wereld niet horen zeggen dat wetenschap “uiterst kritisch op zichzelf” is en “een zelfreinigende werking” heeft, waardoor “alleen de goede onderzoeken overeind blijven”. De universitaire zelfcontrole laat te wensen over.
Waren er helden? Ja: de media en het internet. Nadat het persbericht – voorbarig dus – de wereld in was gestuurd, waren het eerst de bloggers en daarna de wetenschapsbijlagen van de kranten die andere wetenschappers hun mening vroegen en zo nuances op de berichtgeving begonnen aan te brengen. Die critici waren niet moeilijk te vinden, want er was op een congres over gesproken. De Huffington Post had al snel een beter overzicht dan de tijdschriftredactie die het artikel had geaccepteerd (hier).
De schade: de universiteit staat te kijk als desinformator, een onderzoekster blijkt een hype aanvaardbaar te vinden om aan geld te komen, een wetenschappelijke redactie heeft zitten slapen. De zelfreinigende werking en de zelfkritiek waardoor alleen de goede onderzoeken overeind blijven, moest komen van buiten de universiteit. Dit is geen curiosum en geen zomerzotheid. Het is schandalig.
Trouw heeft het bericht van de vervalsing nog niet op de website, dus ik houd mijn hart vast.
Je verwijst naar het artikel van Muns, maar die is zo zeker als jij bent. Omdat de zinsnede ‘mijn vrouw’ niet in het Thomasevangelie voorkomt (en dus ook niet gekopieerd kan zijn door de vervalser) houdt hij een slag om de arm. De vervalser mag dan geen diepe kennis van het Koptisch hebben gehad (en zo een letter miste die er hoorde te staan), maar hij veranderde wel degelijk een paar mannelijke woorden in vrouwelijke. Dus zo ‘ontluisterend knullig’ was de vervalsing (aangenomen natuurlijk dat het vals is) ook weer niet.