Het is natuurlijk best leuk de machtigste man in West-Europa te zijn, maar je wil natuurlijk ook iets nalaten, zodat mensen zich jou herinneren. Karel de Grote koos voor een onderwijshervorming. Rond 795 dicteerde hij de circulaire die bekend is komen staan als De brief over het cultiveren der letteren. Wie de tekst wil nalezen, kan terecht in de reeks middeleeuwse bronnen die bekendstaat als Monumenta Germaniae Historica, en wel in het eerste deel met Capitularia Regum Francorum. Daarin is het nummer 29.
Het is tekst met twee stemmen. Enerzijds zien we hoe de klerken zich inspanden om het mooi te formuleren, anderzijds horen we de spreektaalwoorden van de grote koning, die de zorg voor het onderwijs legt bij de bisdommen en abdijen. Hier is een deel van de tekst:
Degenen die God willen behagen door goed te leven, moeten niet nalaten Hem ook te behagen door goed te spreken. Er staat immers geschreven: ‘Op grond van je woorden zul je worden vrijgesproken, op grond van je woorden zul je worden veroordeeld.’ [Mt 12.37] Weliswaar is het belangrijker goed te handelen dan te weten wat goed is, maar het weten gaat wel vooraf aan het handelen. … Als alle mensen onwaarheden moeten vermijden, hoeveel te meer geldt dat dan voor hen die zijn uitverkoren de waarheid te dienen!
De afgelopen jaren heeft een aantal kloosters meermalen brieven aan ons gericht, waarin duidelijk werd gemaakt wat de broeders in hun heilige en vrome gebeden vroegen ten behoeve van ons. Wij hebben echter gemerkt dat in de meeste van deze brieven de bedoeling goed, maar het taalgebruik onverzorgd was, omdat hun ongeschoolde taal, door de verwaarlozing van hun ontwikkeling naar buiten toe, niet foutloos kon uitdrukken wat hun vrome toewijding hun van binnen ingaf.
Daarom zijn wij gaan vrezen dat wellicht hun begrip, zoals het tekortschoot op het gebied van het schrijven, ook en veel meer tekortschoot bij het begrip van de Heilige Schrift. We weten allemaal dat, hoewel dwalingen in woorden gevaarlijk zijn, dwalingen bij de Bijbeluitleg nog veel gevaarlijker zijn. Daarom sporen wij u aan de studie van de letteren niet alleen niet te veronachtzamen, maar ook er nederig en in Godgevallige gezindheid naar te streven ze te gaan beheersen, om zo makkelijker en beter te kunnen doordringen tot de mysteriën van de heilige geschriften.
Ik vind deze tekst, die voor mijn boekje Vergeten erfenis is vertaald door Simone Mooij, buitengewoon ontroerend. Voor een deel omdat je de woorden proeft waarmee een niet werkelijk hooggeleerde maar (althans op dit punt) welwillende vorst zijn ideeën tot uitdrukking brengt, zoals in het spreektaalzinnetje “we weten allemaal dat”. Maar wat me treft is ook de ambitie die eruit spreekt: dat een vorst pas echt iets heeft bereikt als hij het geestelijk peil van zijn onderdanen heeft weten te verhogen.
Karel deed zijn best. Voortaan, zo bepaalde hij, moest elke geestelijke kunnen lezen. De abten en bisschoppen moesten scholen inrichten waar “iedereen die door Gods genade in staat is te leren” leesonderricht zou krijgen en, als de gelegenheid zich voordeed, ook kon leren lezen. De abdijen mochten geen betaling aanvaarden voor hun onderwijs: de beste beloning voor een docent is immers het inzicht van zijn leerlingen.
In een tijd waarin een minister van Onderwijs meent dat studenten alleen studeren om te investeren in hun toekomst en waarin wetenschappelijke publicaties op betaalsites liggen, verlang ik wel eens naar het ietwat naïeve idealisme van Karel de Grote.
Er is met andere woorden een goede reden waarom Karel ‘de Grote’ heette…
Ja, het is een wonderlijke uitzondering in de familie Grote. Alexander, Cyrus, Frederik: allemaal hebben ze vooral heel veel bloed aan de handen.
Gek trouwens dat ze allemaal dezelfde tweede naam hadden, “de”.
Dat ik zelf ‘de Groot’ heet, zal wel toeval zijn. Wat een mooi stukje. Moet ‘Vergeten erfenis’ nog lezen. Wel gekocht laatste keer in NL.