Afgelopen september was daar ineens het bericht dat er een antiek papyrusfragment was gevonden waarop de echtgenote van Jezus van Nazaret stond vermeld. Binnen enkele dagen stond vast dat het ging om een vervalsing: de falsaris had een deel van de tekst zó zorgvuldig overgeschreven uit een moderne editie van het Thomasevangelie, dat hij ook een zetfout had gekopieerd.
Ik blogde al over de slechte en goede kanten van de zaak. De negatieve aspecten zijn overdonderend. We hebben te maken gehad met
- een onderzoekster die, afhankelijk van je perspectief, óf welbewust het risico nam van een mediahype óf door een tekortschietend financieringsmodel was gedwongen op een ongebruikelijke manier aan geld te komen.
- desinformatie die de wereld in werd gestuurd door een van ’s werelds meest vooraanstaande universiteiten, Harvard.
- een redactie van een wetenschappelijk tijdschrift, de Harvard Theological Review, die heeft zitten slapen, hoewel er alle reden was om in dit geval extra kritisch te zijn: enerzijds wegens het sensationele karakter van de vondst, anderzijds omdat onduidelijk was waar het fragment vandaan kwam.
De redactie had een publicatie over deze tekst niet mogen aanvaarden voordat er duidelijkheid was over de herkomst. Zoals ik al schreef wil ik even niemand het zelfreinigend vermogen van de universitaire wetenschap horen prijzen. Er was echter ook een goede kant aan de zaak: bloggers die hun verantwoordelijkheid namen en een online-journalist (Huffington Post) die al na enkele dagen alle informatie bij elkaar had die de tijdschriftredactie had genegeerd. Het zelfreinigend vermogen zat dit keer op het internet. Dat biedt misschien hoop.
En nu is er dan het bericht dat een begin is gemaakt met het onderzoek dat had moeten plaatsvinden vóór de betrokken onderzoekster haar artikel indiende. Uit het bericht blijkt alleen dat ze een laboratoriumonderzoek laat uitvoeren. Dan wrijf je toch je ogen uit.
Wat kan er immers in het lab worden vastgesteld? Het is echt niet zo moeilijk om op het Egyptische platteland aan oude papyrussnippers te komen. Je hoeft er trouwens niet eens voor naar Egypte. Ik zal geen adres noemen, maar ik ken een niet zo goed bewaakte bibliotheek waar je maar een la hoeft open te trekken om wat onbeschreven, oud schrijfmateriaal te vinden. Het laboratorium zal dus wel concluderen dat de vervalser antiek materiaal heeft gebruikt, want dat ligt voor het oprapen.
Ook het namaken van antieke inkt is niet bepaald moeilijk. Het spul bestaat uit roet en Arabische gom met eventueel nog wat verfstoffen, en als het al mogelijk zou zijn die te isoleren van de papyrus, moet het nog gebeuren in voldoende mate om een monster te hebben dat je naar het lab kunt sturen. Misschien kan dat in de toekomst, maar vooralsnog lijkt dit me uitgesloten.
Dit is dan ook niet het soort onderzoek waarop we zaten te wachten. Wat de onderzoekster en de redactie vooraf hadden moeten uitzoeken, was waar die snipper vandaan kwam. Uit het huidige bericht blijkt dat dit nog steeds niet wordt onderzocht. Het is alsof de politie een diefstal constateert en het moordwapen gaat zoeken.
Het ergste is: niets van wat ik hierboven schrijf vergt veel wetenschappelijke voorkennis. Een derde van de westerse bevolking heeft een hogere opleiding en al die mensen kunnen zelf vaststellen dat niet het juiste onderzoek wordt verricht. Al die mensen zullen redeneren dat het slechts draaien voor de prins is, met als doel een beschadigd imago te repareren. Al die mensen zien dat Harvard eerst naar buiten kwam met ongecontroleerde en nu met irrelevante informatie.
Het einde van de Jezus-hoax is nog niet in zicht, maar het gaat niet meer om die papyrussnipper. Die is vals. De eigenlijke inzet is het functioneren van de geesteswetenschappen. Het stond al vast dat deze onvoldoende zelfreinigend zijn; het laatste bericht bevestigt – voor wie dat nog niet in de gaten mocht hebben – dat hun beoefenaren ook het publiek ernstig onderschatten. Ik weet niet wat zorgwekkender is.
Dit is inderdaad zorgwekkend. Want al wil je niets horen over het zelfreinigend vermogen van de wetenschap, ik moet onwillekeurig denken aan die andere hoax – neutrino’s die sneller dan de lichtsnelheid zouden gaan. Inmiddels is precies bekend wat er mis is gegaan.