[Dit is het tweede deel van een reeks over de Brons- en IJzertijd van Turkije; het eerste deel is hier.]

De opkomst van de steden en het ontstaan van de staat vonden plaats tijdens de overgang van de Kopertijd naar de Vroege Bronstijd, zo rond 3000 v.Chr. Rond 2750 ging Arslantepe ten onder. De opgraving van Alacahöyük documenteert de tweede helft van het Vroeg Brons. Er zijn dertien koningsgraven gevonden – vijf ervan zijn momenteel te zien – waarin wonderlijke bronzen of zilveren voorwerpen zijn opgegraven die, om het oneerbiedig te zeggen, nog het meest lijken op mattenkloppers. Men noemt ze “zonneschijven”, maar dat is omdat we niet weten wat ze wél zijn.

Tegen het einde van de Vroege Bronstijd trokken nieuwe volken Anatolië binnen, die Indo-Europese talen spraken. Daarvan stammen drie talen uit de historische periode af: het Luwisch, dat we later aantreffen in het zuiden en westen van Turkije (bijvoorbeeld in Troje), een daarmee verwante taal die in een eigen schrift werd geschreven en daarom “hiërogliefisch Luwisch” wordt genoemd, en de taal van de Hittiten.

Uit deze tijd hebben we een waardevolle bron aan informatie: de vele kleitabletjes die zijn opgegraven in Kültepe, het antieke Kaneš, waarover ik al blogde. (Toen ik hierheen kwam, dacht ik dat het er 11.000 waren, inmiddels schijnen het er 25.000 te zijn, terwijl er nog wordt gegraven.) Vanaf ongeveer 1940 tot 1780 v.Chr. – de jaartallen kunnen wat lager en hoger zijn – lag aan de voet van de paleisheuvel een handelsnederzetting (karum) waar kooplieden uit Assyrië verbleven. Hun administratie moest schriftelijk, en zo hebben wij ineens zeeën aan informatie.

De kleitabletjes beschrijven niet alleen de ruilhandel van koper en tin, maar kunnen ook worden gebruikt om het politieke landschap van die tijd te reconstrueren, en we zien dat er een machtige staat, Kussara, aan het ontstaan is. Koning Pithanas onderwierp Kaneš. We weten niet waar Kussara lag, maar Alacahöyük is een van de mogelijkheden.

Hoe dit ook zij, Kanesh profiteerde een generatie later van het verlies aan autonomie, toen Pithanas’ zoon Anittas Kaneš maakte tot zijn residentie. Deze man verwoestte ook Hattusa en sprak een vloek uit over iedereen die er wilde wonen.

Korte tijd later werd Kanešverwoest en komt er een einde aan onze informatie, maar het is duidelijk dat Midden-Anatolië, waar steden en staten waren komen te ontstaan, nu bewoog in de richting van grotere politieke eenheid, waarin één staat kon bestaan uit verschillende steden. Als we een eeuw later opnieuw zicht hebben op de situatie, heeft de koning van Kussara weer een nieuwe residentie: het vervloekte Hattusa. Hij noemt zich zelfs naar die stad, Hattusilis.

Het was het begin van het Hittitische Rijk. Latere generaties zouden de Indo-Europese taal van de Hittiten aanduiden als “Nesaïsch” ofwel de taal van Kaneš, terwijl het land zelf Hatti werd genoemd, de voor-Indo-Europese naam voor het gebied. Een grappige ironie is dat taalkundigen nu spreken over het Hittitische als een oude Indo-Europese taal, hoewel het woord “Hatti” nu net geen Indo-Europees is.

[wordt vervolgd]

Deze blog is gratis, maar als u me wil steunen, koop dan een van mijn boeken, doe via Livius.nl een cursus of reis (bijvoorbeeld Cyprus), of doneer. U kunt de blog volgen via het Whatsapp-kanaal.