Al ruim een jaar of dertig woedt er een discussie over wat de apostel Paulus nu eigenlijk heeft gezegd. Dat is een interessant onderwerp, waarmee ik me momenteel bezighoud voor het schrijven van mijn boek Israël hersteld. Ik blogde er al over dat Paulus’ verering van Christus binnen de grenzen van het joodse monotheïsme bleef, zodat de vraag opkomt wat nu precies het punt is waar de wegen van joden en christenen uiteen gingen. Omdat ik binnenkort wil bloggen over het nieuwe Paulusbeeld, blog ik vandaag over het oude beeld van de apostel.
Dat moeten we bijstellen omdat onze visie op het jodendom sinds de jaren zeventig zeer ingrijpend is veranderd, en Paulus polemiseert tegen bepaalde trekken van dat oude geloof. Nu het jodendom anders blijkt te zijn geweest dan we dachten, moeten we die polemiek met andere ogen lezen. Ander jodendom, andere Paulus. Zelfs al is, ook na dertig jaar onderzoek, nog niet helemaal duidelijk hoe die nieuwe Paulus eruit ziet, het is goed te zien dat geleerden – vooral theologen – de handschoen hebben opgenomen.
Eenvoudig samengevat was het traditionele beeld dat van een verstard jodendom. De schriftgeleerden zouden alle leefbaarheid uit het oude geloof hebben gehaald door ieder detail van het menselijk leven te vangen in regels. Een van de uitdrukkingen die in deze context vaak wordt aangehaald is die van “de werken van de Wet”: je kon dan zondig zijn, maar door de voorschriften uit te voeren en “goede werken” te doen, kon het toch nog allemaal goed komen. De joodse stroming die het meest met deze visie wordt geassocieerd, is die van de farizeeën, wier naam in ons taalgebruik synoniem is geworden met formalisme, magnieterij en hypocrisie. Antieke regelneven.
Je hoeft niet eens selectief te lezen om dit beeld te construeren, want vanaf de Wet van Mozes, die traditioneel wordt gedateerd in de twaalfde eeuw v.Chr., tot de Talmoed, uit de zevende eeuw na Chr., is er een overdonderende hoeveelheid “wettisch” materiaal geschreven. Dat zijn de teksten die u altijd overslaat bij het lezen van de Bijbel, dat is de reden waarom u nog nooit hebt gelezen in de Talmoed.
In het traditionele beeld brak Jezus van Nazaret met deze benadering. Hij verklaarde, kort en goed, dat God liefde was, vatte het samen met “wat u niet wil dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet”, en plaatste de mens boven de droge minutiae der wet. Vervolgens was er Paulus, die polemiseerde tegen de werken van de Wet en zei dat de mens gered werd door het geloof in Christus. Dat je in hem kon geloven, was een blijk van Gods genade.
Ik vat het hier samen in het christelijke jargon, omdat zowel het jodendom als de Paulus die hier werden geschetst, een construct zijn van christelijke theologen, vooral van protestantse snit. Vooral Luther, die een hekel had aan de joden en het geloof in Christus centraal stelde in zijn denken, mag gelden als de architect van het traditionele beeld van Paulus. En het is dus problematisch.
“Ik vat het hier samen in het christelijke jargon”
Bertrand Russell schreef iets soortgelijks in zijn Geschiedenis van de Westerse Filosofie, dus dat jargon is door ongelovigen overgenomen. Hij doet dat om een contrast te scheppen met een anonieme Farizeeër die ongeveer 100 BCE leefde en in de Testamenten der Twaalf Patriarchen nogal wat dingen schreef die door Jezus zijn overgenomen.
Dus ik ben niet verbaasd te lezen dat zijn latere collega’s meer waren dan steriele regelneven. Maar ik had er nooit bij stilgestaan dat dat ook consequenties voor Paulus heeft.
Josephus :
(11) The Jews had for a great while three schools of philosophy peculiar to themselves: the Essenes, the Sadducees, and the third was that of those called Pharisees. . . .
(12) Now, for the Pharisees, they live simply, and despise delicacies in diet. And they follow the conduct of reason; 81 and what that prescribes to them as good for them, they do. They think they ought earnestly to strive to observe those commandments which it has seen fit to dictate to them. They also pay respect to those who are advanced in years, nor are they so bold as to contradict them in anything which they have introduced. (13) Though they determine that all things are done by fate, they do not exclude the freedom from men of acting as they think fit, since their notion is that it has pleased God to make a temperament whereby what he wills is done, but so that the will of men can act virtuously or viciously. (14) They also believe that souls have an immortal power in them, and that under the earth there will be rewards or punishments, depending on whether they have lived virtuously or viciously in this life. The latter are to be detained in an everlasting prison, but the former shall have power to revive and live again. (15) On account of these doctrines, they are very influential among the body of the people, and whatever they do about divine worship, prayers, and sacrifices, they perform them according to their direction. In this way, the inhabitants of the cities gave great tribute to the Pharisees by conducting themselves virtuously, both in their way of life and their discourses as well.
(16) But the doctrine of the Sadducees is that souls die with the bodies. Nor do they regard as obligatory the observance of anything besides what the law enjoins them. For they think it an instance of virtue to dispute with those teachers of philosophy whom they frequent. (17) This doctrine is accepted only by a few, yet by those still of the greatest standing. 82 But they are able to do almost nothing by themselves, for when they become magistrates, as they are unwillingly and by force sometimes obliged to be, they submit themselves to the notions of the Pharisees because the multitude would not otherwise tolerate them.
Meer hier :
http://www.bibleinterp.com/articles/Flavius_Josephus.shtml
Het ‘verstarde jodendom’ is m.i. best nog geldig in de vorm van de haredim. Qua archaïsche denkbeelden steken zij de salafisten naar de kroon.
Zo las ik laatst een stukje van een haredi die betoogde (in de context van de gelijktrekking van de haredi met de normale joden) dat het aan hen te danken is dat jodendom nog bestaat en daarom zij zeker niet in het leger hoefden, niet hoefden te werken en vrouwen mochten discrimineren zodat zij het jodendom ‘puur’ konden houden.
Persoonlijk als samenleving als ik een grote groep parasiterende mensen met verwerpelijke ideen over mensenrechten nodig zou hebben om een religie puur te houden zou ik die religie liever over boord gooien.
Ik heb de wetteksten wel gelezen. Deze zijn namelijk zeer interessant om een idee van de denkwereld van die tijd te krijgen. Ik vind het boeiende en spannende literatuur.