Een paar dagen geleden plaatste de nieuwssite Sargasso een artikel van Hans Labohm, die in brede kringen geldt als iemand die niet aanvaarden wíl wat de klimaatwetenschap concludeert. U vindt het stuk hier. Het leidde tot een, om zo te zeggen, geanimeerde discussie en gisteravond plaatste de Sargasso-redactie een stuk waarin ze uitlegde dat het goed is “zo nu en dan kennis te nemen van ongemakkelijke visies”. Daarom had men een klimaatscepticus aan het woord gelaten, al was men er eigenlijk nog steeds niet helemaal uit hoeveel ruimte je zo iemand moest geven.
Primo, ik denk dat de redactie er goed aan heeft gedaan het stuk te plaatsen. Ook een slecht-beargumenteerde mening is journalistiek interessant indien ze maatschappelijke weerklank heeft. Secondo, ik denk ook dat de redactie er goed aan deed uit te leggen waarom ze het stuk plaatste. Terzo, ik vind het leuk dat ze erkent het eigenlijk niet goed te weten. Het probleem is namelijk verrotte herkenbaar.
Wat er aan de hand is, is dit: de journalistieke ambitie de waarheid over een onderwerp op tafel te krijgen, kan zich keren tegen de journalistiek (en de waarheid). Een journalist doet zó voortdurend aan hoor en wederhoor dat het zijn tweede natuur is. Je hebt pas een verhaal als er twee stemmen zijn. Dat is bijna altijd een goede benadering, omdat er in dit ondermaanse nu eenmaal zelden sprake is van één duidelijke waarheid en er doorgaans diverse visies zijn op een kwestie. Dan geeft een journalist het beste beeld door verschillende stemmen aan het woord te laten.
De wetenschapsjournalistiek is op deze regel tot op zekere hoogte een uitzondering, omdat wetenschap nou net die intellectuele activiteit is die probeert boven de betrekkelijkheid van de alledaagse meningen uit te stijgen. Ze heeft de ambitie harde feiten op tafel te krijgen. Ik beweer niet dat “de” waarheid bestaat, maar de wetenschap doet haar best de werkelijkheid zo objectief mogelijk te beschrijven en de voor het moment best-denkbare informatie over te dragen aan de maatschappij. Die waarheid wordt, ad hoc als ze is, idealiter vastgesteld volgens de regels van het wetenschappelijk bewijs, en niet bij meerderheid van stemmen of middels hoor & wederhoor.
Dat betekent dat soms geen wederhoor nodig is. Als je hoog in de bergen bent, kookt water niet bij 100° Celsius. Daarover is geen discussie mogelijk. Insuline wordt geproduceerd door de eilandjes van Langerhans. Van een UMTS-mast op je dak krijg je geen enge ziektes. In de rekenkunde is het onmogelijk axioma’s te kiezen waaruit je alle rekenkundig ware uitspraken kunt afleiden. Onze democratie is ontstaan in de middeleeuwse standenvergaderingen en niet in Athene. E=mc².
Bij deze beweringen heeft het weinig zin wederhoor toe te passen. De journalist die het toch doet, brengt de lezer niet dichter bij de waarheid maar leidt hem daar vanaf, aangezien hij iets wat onomstreden is presenteert als iets waarover discussie mogelijk is.
Het journalistieke instinct om voor elke stem een tegenstem te willen horen, impliceert dat onwetenschappelijke meningen ongewenst veel aandacht krijgen. Een soortgelijk probleem is dat het verlangen naar wederhoor ertoe leidt dat weerlegde interpretaties steeds nieuwe aandacht krijgen. Er lopen wellicht nog drie of vier onderzoekers rond die menen dat vaccinatie leidt tot autisme, en een journalist die een compleet overzicht wil bieden zal daaraan aandacht willen besteden, maar levert daarmee een té compleet overzicht en draagt bij aan de verspreiding van verouderde informatie.
Het probleem is natuurlijk dat er altijd dissidente stemmen zijn die toch gelijk hebben. Plancks kwantumtheorie werd onthaald op beleefd stilzwijgen, maar hij had het wel degelijk bij het rechte eind. Bovendien is de extreme beschuldiging die buitenstaanders soms uiten, dat de wetenschap als geheel op een dwaalspoor kan raken, een enkele keer gewoon waar. Om iets aan te stippen uit mijn eigen vakgebied: classici baseren zich regelmatig op aannames die door de sociale wetenschappen zijn ondergraven, en kunnen dat blijven doen doordat classici worden beoordeeld door classici. Een ander voorbeeld vindt u hier.
Dissidenten kúnnen gelijk hebben en verdienen daarom aandacht. Of wederhoor de oplossing is, is echter een andere zaak. Ik denk dat een betere oplossing komt van twee kanten, van de wetenschap en van de wetenschapsjournalistiek.
Van de wetenschap zou ik maximale openheid willen. Dan doel ik niet alleen op openbaarmaking van de gegevens en op open access, maar hoop ik ook dat wetenschappers, als ze zich richten tot het publiek, evenveel twijfel tonen als ze tonen aan hun collega’s. Wie meent dat wetenschapscommunicatie een kwestie is van “Dit zijn de feiten en daarmee moet u het doen” (zoals het voormalig hoofd communicatie van het UvA Science Park het ooit sarcastisch typeerde), bereikt uitsluitend dat mensen zich niet serieus genomen voelen. Wie klaagt over een UMTS-mast, wil vermoedelijk helemaal niet weten of radiostraling leidt tot hersenaandoeningen, maar wil erkenning voor die eeuwige hoofdpijn, en zal, als hij wordt geconfronteerd met de feiten, alleen maar zeggen dat wetenschap “ook maar een mening” is.
Van de wetenschapsjournalisten (en andere mensen die actief zijn in de wetenschapscommunicatie) zou ik, zoals ik al eens eerder heb betoogd, willen dat ze veel meer aandacht besteden aan de wijze waarop wetenschappelijk kennis tot stand wordt gebracht: de methode. Ik ben niet de enige die dat beweert, het is ook te vinden in een vorig jaar verschenen advies van de KNAW/JA (download).
Minder wederhoor, meer openheid, meer aandacht voor het wetenschappelijk proces: het is geen panacee voor alle kwalen. Er zijn nu eenmaal mensen die niet overtuigd wíllen worden en er zijn ook disciplines die hun communicatie zó lang hebben verwaarloosd dat ze reddeloos verloren zijn. Er is daarom zeker nadere discussie nodig, en het is een geruststellende gedachte dat gezonde disciplines die discussie ook gewoon voeren, dat goede wetenschappers investeren in hun relatie met de wetenschapsjournalistiek en dat goede wetenschapsjournalisten niet uit zijn op een sappig verhaal over een dissident maar op een goed verhaal dat zo waarheidsgetrouw is als menselijkerwijs mogelijk.
PS
Voor klimaatdiscussie is deze blog de moeite waard.
Ha, ik ben het met je oneens.
“Als je hoog in de bergen bent, kookt water niet bij 100° Celsius.”
Wat mij betreft kan zelfs daarover hoor en wederhoor toegepast worden. Dat betekent namelijk niet dat de journalist aan beide visies dezelfde waarde toekent. De journalist mag best partij kiezen; hij/zij moet alleen zijn/haar best doen de verworpen visie zo eerlijk en correct mogelijk weer te geven.
“Het journalistieke instinct om voor elke stem een tegenstem te willen horen, impliceert dat onwetenschappelijke meningen ongewenst veel aandacht krijgen.”
Ik geloof niet dat dat zo ongewenst is. Waarom krijgt creationisme in de VSA zoveel meer aandacht dan in Nederland? Het heeft nieuwswaarde omdat zoveel Amerikanen (meer dan 40%) creationisme aanhangt. Het journalistieke instinct helpt om dit te identificeren en dat is nodig als je het wilt bestrijden.
“een journalist die een compleet overzicht wil bieden”
De drie of vier onderzoekers die menen dat vaccinatie tot autisme leiden hebben geen nieuwswaarde.
“Minder wederhoor, meer openheid, meer aandacht voor het wetenschappelijk proces”
Volgens mij keer je de gang van zaken om. Meer openheid, meer aandacht voor het wetenschappelijk proces zullen leiden tot vermindering van nieuwswaarde van pseudowetenschap en dus wederhoor minder urgent maken. Hoe vaak komt de Flat Earth Society, met 6000 leden wereldwijd, eigenlijk in het nieuws?
“classici baseren zich regelmatig op aannames ….”
Nou, als zij wat vaker met de journalistieke methode van hoor en wederhoor geconfronteerd zouden worden zou een flink aantal van hen dat wellicht afleren.
Lijkt me twijfelachtig dat voor de ‘waarheid’ bij journalisten terecht kan. Iedereen heeft een agenda.
Klimaatdiscussies zijn volstrekt zinloos, processen die zich afspelen over meerdere generaties zijn voor de mens in het moment niet te bevatten ongeacht het aantal tover formules dat erop los gelaten worden.
De aarde draait om de zon en dat blijft hij gewoon doen ongeacht onze hubris. Fanatasieverhalen over onze veronderstelde invloed hebben m.i. een te hoog doomscenario gehalte en zijn niet anders dan een maffe sekte die op een berg staat te roepen dat om 21-12-2012 de aarde vergaat.
Mijn tijd zal het wel duren en diegenen die dan leven zoeken het maar lekker uit.
Geldt dat ook voor de evolutietheorie, de natuurkundige kosmologie en dergelijke?
Beste Petrossa,
Je spreekt jezelf nogal tegen met: “processen die zich afspelen over meerdere generaties zijn voor de mens in het moment niet te bevatten“, versus: “de aarde draait om de zon en dat blijft hij gewoon doen ongeacht onze hubris.”
Jij ‘bevat’ daar blijkbaar het blijvend om de zon draaien van de aarde, over meerdere generaties…
Strikt genomen is dat overigens onjuist: op de zéér lange duur is de baan van de aarde onderhevig aan chaotische variaties en zou de aarde uit het zonnestelsel kunnen verdwijnen, of in de zon kunnen storten.
De baan van de aarde wordt bepaald door de natuurwetten, net zoals de evolutie van de atmosfeer op aarde en op andere planeten. Het is vooral de wet van behoud van energie die ‘beperkt’ welke mogelijke ontwikkeling de dampkring, de oceaan en het klimaat door kunnen maken.
Ietsje meer on-topic: een mening zoals ‘mijn tijd zal het wel duren’ mag natuurlijk uitgesproken worden. Dergelijke meningen hebben echter geen functie als het op de wetenschappelijke waarheidsvinding aankomt. Het is het aloude onderscheid tussen:
– wat kunnen wij weten?
– wat moeten wij doen?
Het eerste leidt niet automatisch tot het tweede, en uit het tweede kan je niet het eerste afleiden. David Hume omschreef dat als het onderscheid tussen ‘Is and Ought’.
Dat zijn een hoop woorden om helemaal niets te zeggen. U bent filosoof van beroep?
Beste Petrossa,
De essentie is dat u zichzelf tegenspreekt: zie de eerste twee zinnen van mijn bovenstaande reactie. Er ligt dan ook geen logische gevolgtrekking ten grondslag uw mening.
Voor klimaatdiscussies (of beter nog: om te lezen) kunt u hier terecht: http://klimaatverandering.wordpress.com
En voor wat inzicht verwijs ik u graag naar David Hume, maar dat is natuurlijk een vergeefse oproep. Geeft niet. 🙂
Filosoof dus. Filosofie is leuk, een soort mentaal masturberen. Maar voor zover mij bekent heeft het nog nooit een probleem opgelost.
Ik doe niet klimaatfantasie, dus ik houdt mij verre van gebabbel over dat onderwerp. Maar vrijheid blijheid, alleen ben ik van mening dat iedereen welk geloof dan ook mag aanhangen mits niemands anders er mee lastig gevallen wordt.
Dus houdt het bij fantaseren en laat verder iedereen zijn ding doen, ook klimaatatheisten.
Beste Petrossa,
“Filosoof dus”
Alweer verkeerd. Grappig hoe een reactie op een blog zich ontwikkelt tot het – weinig subtiel – informeren naar de maatschappelijke status van de gesprekspartner.
Ik wijs u er slechts op dat u zichzelf tegenspreekt: de aarde die om de zon draait, en dat naar uw zeggen blijft doen, is een typisch voorbeeld van een proces dat zich afspeelt over meerdere generaties. En blijkbaar is dat proces uitstekend te bevatten.
Het is prima dat iemand een ‘mening’ heeft vanwege een bepaald gevoel in de grote teen, de onderbuik, of in welk lichaamsdeeltje dan ook. Echter, het is niet juist om dat in te kleden als een logische gevolgtrekking en al helemaal niet als men zichzelf in het bestek van twee zinnen tegenspreekt.
Trouwens, de geschiedenis is ook een proces dat zich afspeelt over meerdere generaties. Denkt u dat de geschiedenis ook niet te bevatten is? Dat is nogal een deceptie op het blog van een historicus. 🙂
Ik laat u gaarne alleen met uw beider religies. Ik heb eens een religiethread gezien met 18000 comments. Zinloze bezigheid. Have fun 🙂
Beste Petrossa,
Zowel Jona als ondergetekende houden zich bezig met de officiële wetenschap, en niet met religies.
U daarentegen, houdt zich bezig met het uzelf tegenspreken binnen het bestek van twee zinnen:
“.. processen die zich afspelen over meerdere generaties zijn voor de mens in het moment niet te bevatten ongeacht het aantal tover formules dat erop los gelaten worden.
De aarde draait om de zon en dat blijft hij gewoon doen ..”
Ieder zijn specialisme. 🙂