[Vandaag een gastredacteur, namelijk mijn mijn vader Ben Lendering.]
De laatste dagen komt de vraag om eerherstel voor de mannen die in de koloniale oorlog in het voormalige Nederlands Indië geweigerd hebben aan de strijd deel te nemen, weer in de publiciteit. Nadat de Hoge Raad hun eis in een eerder stadium terzijde heeft geschoven met het argument dat dit een zaak van de politiek is, schijnen er nu in de Tweede Kamer kansen te liggen op wetgeving in deze zaak.
Nu kan ik me heel goed voorstellen dat bij deze mannen in de loop der jaren en met het ontwikkelen van ons denken over koloniale verhoudingen bij hun een steeds diepere overtuiging van hun gelijk is gegroeid en daarmee een verlangen naar eerherstel en mogelijk ook naar genoegdoening. Je zult maar een paar jaar in de gevangenis hebben moeten doorbrengen als gevolg van een overtuiging waarvoor in die hectische jaren van overheids- en rechtswege geen begrip was.
Nogmaals: ik kan me dat verlangen heel goed voorstellen. De mannen hebben gehandeld naar eer en geweten zoals ze dachten dat hun plicht was.
Maar laten we nu eens bedenken dat zo’n wetgeving er inderdaad komt en dat al deze mannen in ere worden hersteld. Dan moeten we wel oog hebben voor het feit dat er ongeveer 120.000 Nederlandse militairen hun taak destijds wel hebben uitgevoerd. Ook zij handelden naar eer en geweten, zoals ze dachten dat hun plicht was. En ze deden dat hoogstwaarschijnlijk ook niet allemaal voor hun plezier. Niet voor niets worden in het Nederlands Oorlogsreglement zware straffen gesteld op desertie in oorlogstijd. Maar dat terzijde.
Naar mijn mening houdt eerherstel aan de toenmalige dienstweigeraars tegelijkertijd een schoffering in van alle mannen die eveneens, maar op een andere wijze, hun plicht deden, en nog veel erger: een schoffering van de nabestaanden van de duizenden militairen die toen in de strijd hun leven hebben verloren. Ik was in die tijd nog maar een kleine jongen, maar ik herinner me heel goed hoe in de krant bijna dagelijks een met zwart omrande lijst stond van militairen die in Indië gevallen waren.
Ik kan me wel voorstellen dat bij deze dienstweigeraars de gedachten leven dat zij terecht weigerden te strijden tegen een vreedzaam volk dat voor zijn eigen rechten opkwam. Maar pas in december 1949 droeg de Nederlandse regering de soevereiniteit over Nederlands-Indië over aan de Republiek Indonesia. Let wel: de soevereiniteit. Nederland was gedurende de politionele acties de soevereine heerser over zijn Aziatische koloniën. En die soevereiniteit was internationaal erkend en ook niet omstreden.
Eerherstel aan de dienstweigeraars houdt m.i. tegelijkertijd eerverlies in van alle mannen die óók hun plicht deden en dan ligt onderzoek naar en eventuele vervolging van hun krijgsdaden om de hoek. Je moet er niet aan denken wat dat bij deze oud-strijders teweeg brengt.
Nogmaals, ik begrijp het verlangen van deze mensen, maar ik heb er tegelijk vreselijk veel moeite mee dat hun en andermans daden beoordeeld worden vanuit het denken van de huidige tijd en niet vanuit het licht van het moment zelf. Tja, met de kennis van nu…
Jammer voor de zoekers naar eerherstel, maar zij zullen moeten leren leven met de geschiedenis en die is nu eenmaal niet te veranderen.
Apeldoorn,
Ben Lendering (76)
Kort en bondig : geheel mee eens.
Een lastige kwestie inderdaad. Wellicht kan de staat haar respect uitspreken voor diegenen die destijds al “de wijsheid hadden die bij anderen pas in later jaren is gekomen” oid., zonder aan hen die wel gingen, te verwijten dat ze die niet hadden.
Ik probeer nog steeds te begrijpen dat de Nederlanders, na zelf 5 lange jaren door de Duitsers bezet te zijn geweest en de vreselijke dingen die hier toen zijn gebeurd, hun eigen rol van bezetter weer hebben opgepakt. Men kan het wel kolonialisme noemen maar in feite komt het, voor mij althans, op hetzelfde neer. Uitbuiting, onderdrukking, het neerslaan van verzet.
Maar net zo min als ik het de meeste Duitsers kwalijk neem wat er gebeurd is, zo neem ik het ook de mannen niet kwalijk die toen uit overtuiging naar Nederlands Indië zijn vertrokken. Maar het begrijpen, nee, dat kan ik niet
Ik ben het er absoluut mee eens dat aan deze families eerherstel wordt verleend.
Christina
Het is een duivels dilemma en dat zal het altijd blijven. De een z” terrorist is de ander z’n vrijheidsstrijder, en de opinies van beide kampen zullen altijd blijven botsen. Balthasar Gerards is hier een moordenaar, ergens anders staat er een standbeeld ter herinnering aan zijn moedige daad en is er een straat naar hem vernoemd.
Hoewel ik mij de gevoelens van de schrijver kan voorstellen, kan ik ze nooit delen omdat ik decennia na dit conflict geboren ben. En inderdaad, met de decennia verandert de blik van de maatschappij op deze periode. Waar ik het dan pertinent mee oneens ben is de zinsnede: “zij zullen moeten leren leven met de geschiedenis en die is nu eenmaal niet te veranderen”. want zoals altijd blijkt is de geschiedenis wel degelijk te veranderen. De schrijver bedoelt te zeggen dat de feiten er nu eenmaal liggen, maar de ‘geschiedenis’ is vooral de perceptie van die feiten, de interpretatie en de beoordeling ervan, en die verandert elke minuut.
Daarom denk ik ook dat ook deze groep van vergeten dienstweigeraars, die inderdaad net zo zeer voor hun geweten opkwamen als zij die hun dienstplicht (jazeker) vervulden, in de toekomst op een andere, meer positieve, manier bejegend zullen worden. Eerherstel voor de ene groep betekent namelijk niet automatisch eerverlies voor de andere groep, maar alleen de vaststelling dat de manier waarop wij kijken naar het conflict, veranderd is. bezien wij alle Duitsers nog steeds als bezetters? natuurlijk niet. bezien wij nog steeds alle Indonesiërs als rebellen en terroristen? natuurlijk niet. Het begrip voor die groepen is gegroeid, zo zal het ook met onze dienstweigeraars gaan. Het duurt alleen wat langer omdat het zo dicht bij huis is.
Ik denk ook dat het eerherstel van de ene groep niet het eerverlies is van de andere, maar ik denk tegelijk dat het door degenen die gingen, hun plicht – zoals zij die zagen – deden en er bijv. gewond bij raakten, zal worden ervaren als een klap in het gezicht. Niet doen dus, dat eerherstel. Wel meer aandacht voor de weigeraars in het middelbaar onderwijs. Gewetensvragen als deze zijn nog steeds actueel.
Ook dat is denk ik te kortdoor de bocht. NRC bracht nog vorig weekend een flink stuk van een soldaat die nu pas kan praten over wat hij toen allemaal fout deed. Executies, geen gevangen maken, mortieraanvallen op dorpen. Er zullen er best zijn die toen gevochten/gedood hebben en daar vrede mee hebben, maar er zijn er aantoonbaar ook die nu pas vrede krijgen omdat ze eindelijk kunnen vertellen wat ze toen (mis)deden, en dat al die tijd niet konden vertellen. Er was in die tijd geen ruimte voor hen die zich schaamden. Ook voor hen is de huidige verandering van (be)oordeling anders. Ik zeg dus: wel doen.
“Naar mijn mening houdt eerherstel ….”
Naar mijn mening niet. Naar mijn mening is het wezenlijke probleem dat de Nederlandse overheid nooit haar verantwoordelijkheid heeft genomen en formele excuses heeft aan de Indië-gangers: “we hadden het mis en hadden jullie er nooit naar toe moeten sturen.”
Die verklaring houdt meteen eerherstel in voor degenen die toen weigerden.
Het frappante is dat de Nederlandse overheid deze fout herhaalde na Srebrenica. Ik heb met een paar van hen emails uitgewisseld. De veteranen daarvan zitten helemaal niet zo te springen om een militaire onderscheiding, want ze weten best dat ze niets bijzonders hebben gepresteerd. Wat hen volstrekt niet lekker zit is dat ze de schuld van het drama krijgen toegeschoven.
Iets soortgelijks is er aan de hand met de Indië-gangers en de veteranen van de mei-1940 oorlog. Wie de pech heeft als Jan of Truus soldaat in een verloren oorlog terecht te komen wordt in Nederland met de nek aangekeken.
“te strijden tegen een vreedzaam volk dat voor zijn eigen rechten opkwam.”
Eigen rechten ja. Vreedzaam nee.
“En die soevereiniteit was internationaal erkend en ook niet omstreden.”
Dus Nederland werd onafhankelijk in 1648; de Akte van Verlating is juridisch gezien van nul en generlei waarde.
“Tja, met de kennis van nu…”
Ook dat klopt niet. Substantiële delen van de Nederlandse politiek en van de Nederlandse bevolking toen – zie de foto – bezaten die kennis eind jaren 40 al.
Die foto zegt mij weinig. Mensen die vriendschap wilde. Welke kennis heb je daar voor nodig?
Dat de PNI meer was dan een stel bandieten die middels een “politionele actie” onder de duim gehouden moest worden.
Niets op die foto wijst in die richting.
Grappig om gaandeweg het stukje te denken “wacht even, zo oud was Jona toch niet” en dan de verrassende ondertekening te lezen.
Mooi beschreven en persoonlijke visie, waar ik het desondanks principieel mee oneens ben. De denkfout zit hem erin dat je de weigeraars geen eerherstel zou kunnen verlenen zonder de anderen tot de laatste man te veroordelen.
“Eerherstel aan de dienstweigeraars houdt m.i. tegelijkertijd eerverlies in van alle mannen die óók hun plicht deden.” Als je de veroordeling van de eerste groep ongedaan maakt en erkent dat weigeren onder die omstandigheden een volledig ethische optie was, wil dat niet zeggen dat je de anderen veroordeelt.
Dat weet iedereen ook wel, daarom wordt in deze context meestal het stoffige woord “schofferen” gebruikt, dat minder met de ethische vragen van bijvoorbeeld Hannah Arendt te maken heeft dan met de fatsoensregels van Amy Groskamp-Ten Have. En dat vooral lijkt bedoeld om een wanhopig verlangen naar een beetje eer en decorum te beschermen.
Maar de makkelijkste weg voor een regering van nu is natuurlijk om de kwestie vooruit te blijven schuiven totdat de direct betrokkenen het tijdelijke met het eeuwige hebben verwisseld.
Maar even iets anders: van harte gefeliciteerd met uw Gouden Bruiloft, als dat nog mag! Kort geleden ging het daar in dit blog over. Als je het hebt over het vermogen van mensen om op kleine schaal geschiedenis te maken, dan vind ik dit wel een van de allermooiste voorbeelden. Zelf vorig jaar getrouwd en kersverse vader, dus ik sta nog helemaal aan het begin van die lange weg. Respect!
Je weet hoe je mijn hart moet stelen, goede Joris.
Mandela werd ook in ere hersteld.
Alle respect voor deze bijdrage, waarmee ik het fundamenteel oneens ben. Eerherstel van degenen die geweigerd hebben hun dienstplicht te vervullen in het kader van een koloniale oorlog, is geen schoffering van de mensen die hun dienstplicht wel hebben gemeend te moeten vervullen. Eerherstel voor Indië-weigeraars is in de eerste plaats een erkenning dat de politiek verantwoordelijken voor de uitzending van die dienstplichtigen een politiek en moreel foute keuze hebben gemaakt. Onvermijdelijk plaatst het ook vraagtekens bij de beslissing van de mensen die wel gegaan zijn. Is het verkeerd dat dienstplichtigen zich afvragen of zij bevelen moeten volgen?
Ik noemde het gisteren al (tijdens ons bezoek aan Assen) het klassieke Antigone-dilemma: dienen we de goddelijke wetten te gehoorzamen (lees: ons geweten), of de menselijke (lees: die van de regering-van-dienst? Zij die gingen deden het tweede, zij die weigerden of deserteerden het eerste. En vandaag in NRC/Handelsblad het afschuwelijke verhaal van de ‘politionele’ executies op zuid-Sumatra, waar wederzijdse wreedheden schering en inslag leken. Om misselijk van te worden, als je dat verhaal leest. “Onze’ jongens, die met geweersalvo’s in de rug van de tegenstander de Indonesische verzetsmensen doodden. Binnen 2 minuten waren ze alle twaalf dood…..Walgelijk, maar wie ben ik dat ik zou mogen oordelen? Dat je er als getuige vervolgens al 64 jaar nachtmerries aan overhoudt is dan ook niet verwonderlijk: de goden (lees: het geweten) nemen/neemt toch altijd wel wraak. Ik zou hopen in zulke situaties de goddelijke wetten te volgen, maar ben daar volstrekt niet zeker van….
Ah, iemand die het stuk las waaraan ik hierboven refereerde. Deze man bedoel ik nu, en gezien de ervaringen van Amerikanen in bijvoorbeeld Vietnam (wel goed gedocumenteerd, in tegenstelling tot ‘onze’ vuile oorlog) ga ik er van uit dat er honderden, misschien wel duizenden veteranen rondgelopen hebben met dergelijke trauma’s. begrip voor hun leed, gepaard met begrip voor de weigeraars/deserteurs zou niet misstaan. Zo hou je beide groepen in ere en zeg je niet tegen hen die dienden dat ze per definitie fout waren.