Ik moest vrijdagavond iets ophalen bij een vriend en trof hem en zijn echtgenote aan voor de video, kijkend naar Forrest Gump. De film is alweer bijna twintig jaar oud en het was leuk opnieuw te kijken naar het verhaal over het curieuze leven van een zwakbegaafde man die het brengt tot miljonair.
U kent het verhaal vermoedelijk wel, anders moet u nu maar stoppen met lezen, want ik vat de plot samen om straks wat opmerkingen te kunnen maken. Forrest Gump groeit op het platteland van Alabama op en blijkt talent te hebben om heel hard te kunnen lopen. Al snel is hij een succesvolle American Football-speler, en na een tijd op een sportbeurs te hebben gestudeerd aan een universiteit, gaat hij naar Vietnam, waar hij, goede loper die hij is, enkele soldaten uit de vuurlinie weet te redden. Hij raakt daarbij wel gewond, zodat hij – inmiddels in het bezit van een militaire onderscheiding – maar gaat pingpongen en deel uitmaakt van het militaire sportteam dat Nixons “opening van China” mogelijk maakte.
Met zijn voormalige officier wordt hij garnalenvisser. Luitenant Dan had het idee dat hij de familietraditie moest voortzetten door te sneuvelen in een oorlog, maar is door Gumps optreden in leven gebleven, wat hij zijn voormalige ondergeschikte aanvankelijk kwalijk neemt. Maar als garnalenvissers zijn ze succesvol en Luitenant Dan vindt rust met zichzelf, aanvaardend dat het leven geen voorbestemdheid kent (“we’re all just floating around accidental-like on a breeze”).
Dan investeert de winsten van de garnalenvisserij “in some kind of fruit company”, waardoor Gump zich geen financiële zorgen meer hoeft te maken. Korte tijd later overlijdt zijn moeder, waarna hij besluit, “for no particular reason”, weer te gaan hardlopen. Hij rent naar de westkust, naar de oostkust, en ontpopt zich tot de goeroe van wat New Age-achtige volgelingen. Als hij daar genoeg van heeft, keert hij terug naar de boerderij. Hij vindt zijn jeugdvriendin Jenny en trouwt met haar, maar ze lijdt aan aids en overlijdt. In de slotscène brengt Gump zijn intelligente zoontje naar de schoolbus.
De film schetst een mooi tijdbeeld, want Gump blijkt steeds aanwezig te zijn bij belangrijke gebeurtenissen. Soms heeft hij er invloed op, zonder zich dat bewust te zijn: als hij in een hotel in Washington overnacht, is hij getuige van een inbraak en belt hij de beveiligingsdienst, en zet daarmee het Watergate-schandaal in werking. De gimmick was, twintig jaar geleden, dat acteur Tom Hanks in allerlei bekende televisiebeelden was ingemonteerd: zo zien we hem tijdens de rassenrellen in Alabama en heeft hij ontmoetingen met president Kennedy, Johnson en Nixon. Hieronder een ander voorbeeld, en aan de synchronisatie is te zien dat de techniek in 1994 nog niet zo ver was als nu.
Zoals ik de film samenvat, bestaat het leven uit louter toeval: je denkt dat je bent voorbestemd om te sneuvelen maar wordt miljonair, een zwakbegaafde staat aan de wieg van een van de bekendste liedjes van de jaren zeventig. Mensen worden “for no particular reason” doodgeschoten. Maar ook het tegendeel is waar. In het leven van Gump lijkt alles wel te zijn voorbestemd: van zijn jeugd tot zijn vaderschap is het alsof alles met alles samenwerkt om Gump succes te laten hebben, als sporter, als soldaat, als visser, als investeerder en als echtgenoot. Zelfs als Jenny overlijdt, is er iemand die voor de zwakbegaafde man zal blijven zorgen: zijn zoon.
Zijn we onderworpen aan het Noodlot of zijn we “just floating around accidental-like on a breeze”? Het is een vraag die in het religieuze Amerika weerklank moest vinden en die zal hebben bijgedragen aan het succes van de film.
Luitenant Dan denkt aanvankelijk dat hij een bestemming heeft: een eervolle dood aan het front. Later concludeert hij dat alles berust op toeval, maar hij ziet niet dat juist zijn ontmoeting met Gump hem heeft geholpen. Jenny’s leven is daarentegen catastrofaal: werk in een nachtclub, het hippiedom, de vrije liefde, drugsgebruik en een einde als aids-patiënt zijn haar deel, terwijl ze altijd de mogelijkheid heeft gehad het geluk te vinden bij Gump – en dat gelukkig uiteindelijk ook doet. In religieuze termen: Gods Genade is er steeds, en het is aan de mens om daarvan gebruik te maken. Zoals Gump zelf concludeert als hij staat bij het graf van zijn overleden echtgenote:
I don’t know if Momma was right or if, if it’s Lieutenant Dan. I don’t know if we each have a destiny, or if we’re all just floating around accidental-like on a breeze, but I, I think maybe it’s both. Maybe both is happening at the same time.
Ik heb de film met plezier opnieuw gezien, maar er wringt wel iets. Het noodlot aanvaarden blijkt in de praktijk neer te komen op het volgen van de eenvoudige, traditionele erecode: opkomen voor je vrienden, beleefd zijn, toezeggingen nakomen. Daar is niets mis mee maar in de film wordt dit geplaatst tegenover de nieuwe ideeën van de jaren zestig en zeventig, terwijl de bevrijding van de vrouw, de burgerrechtenbeweging en het ontstaan van een jeugdcultuur toch echt niet alléén maar hoeven leiden tot een klimaat van drugsgebruik, aids, politieke moorden en mensen die letterlijk achter goeroes aanrennen. Die negatieve typering zou een nare bijsmaak aan de film hebben moeten geven, maar het stoort me niet echt: daarvoor wordt er te goed geacteerd, is het sfeerbeeld te fraai, is de muziek te leuk en is de film te liefdevol gemaakt.
De film stal de harten van de kijkers, dankzij of ondanks de conservatieve boodschap. Ik denk dat veel mensen diep in hun hart willen dat het leven meer is dan “just floating around accidental-like on a breeze”. Veel mensen willen dat er achter de chaos een blauwdruk schuilt. God is inmiddels echter overleden en ik sluit allerminst uit dat de mensen die ooit zo enthousiast waren over Forrest Gump, nu fan zijn van een ander genre waarin centraal staat dat er achter de chaos toch een plan is: de samenzweringstheorie.
Interessante conclusie – als je gelijk hebt verklaart dat het succes van De Slinger van Fouceault, waar ik juist niet van onder de indruk was. Want ik verlang al enige decennia niet meer naar een blauwdruk, naar een plan of naar zingeving – als ik er al ooit naar verlangd heb. Daar voel ik me zeer wel bij. Wellicht daarom heb ik ook nooit aanvechting gehad naar Forrest Gump te kijken.
Daarmee doe je jezelf tekort. Ook zonder dat je de moraal deelt kan een film ontroerend zijn, als ‘ie gaat over echte mensen. Of als ‘ie overtuigt als kunstwerk: ok geloof bijv. niet in een Laatste Oordeel à la Michelangelo, maar het is een verdraaid mooi fresco.
“Daarmee doe je jezelf tekort.”
Zou jij al mijn aanbevelingen op grond van deze opmerkingen opvolgen dan zou jij niet meer toekomen aan je werk, noch aan je website.
We maken daarom selecties op grond van bepaalde overwegingen, die natuurlijk feilbaar zijn, maar toch de kans vergroten dat we ergens van kunnen genieten – in de ruimste zin van het woord. Wat mij persoonlijk betreft is de kans klein dat Forrest Gump er doorheen komt. Ik heb wel eens een fragment gezien; bovendien ben ik geen fan van Tom Hanks.
Maar als je het leuk vindt wil ik wel een deal met je sluiten. Ik volg jouw aanbeveling op als ik ook een film mag aanbevelen die jij gaat zien.
Wat Michelangelo betreft – sorry, ik ben een barbaar (in de Antieke betekenis van het woord) als het om beeldende kunst gaat. Ik besef dat ik mezelf dáár mee tekort doe en dat is één van de weinige dingen die mij spijten.
Daar hebben we het in augustus over. Wanneer ben je in Holland?
15 augustus vertrek ik, maar ik zal misschien pas vanaf 1 september tijd hebben. Ik moet mijn zoon namelijk installeren en dat zal wel wat tijd kosten. Hij gaat wiskunde en informatica aan de UvA studeren.
Okido. Ik ben in september in NL. Komt goed.
Oh ja, het is natuurlijk wel eerlijk als ik de titel van mijn aanbeveling noem. Deze is Preparez vos Mouchoirs van Bertrand Blier met Gerard Depardieux en Patrick Dewaere. Wat je zegt – je hoeft de moraal niet te delen (het zou me verbazen als je dat wel deed) om een film te waarderen. De film won in 1978 een Oscar, maar is nu vergeten, wellicht wegens de bijzonder aanstootgevende moraal.
Het zal je wel moeite kosten deze film legaal te vinden.