Primaporta is een voorstadje van Rome. In de Oudheid waren er luxe villa’s, waarvan er een toebehoorde aan keizerin Livia, die daar een mooi standbeeld van haar echtgenoot liet oprichten: keizer Augustus. De “Augustus van Primaporta” is een van de beroemdste beelden uit de Oudheid. De vorst is afgebeeld als een mythologische held – blootsvoets – en heeft naast zich een kleine Amor op een dolfijn, die de toeschouwer eraan herinnert dat de keizer afstamt van de godin van de liefde, Venus. De opgeheven arm suggereert dat de keizer een toespraak houdt, vermoedelijk in een militaire situatie: hij draagt een harnas.
Hieronder is te zien hoe op het harnas staat afgebeeld dat een man in een broek, komend van rechts, een legioenstandaard overhandigt aan een Romeinse veldheer, die voor de gelegenheid een hond heeft meegenomen. De figuren eromheen zijn mythologisch: bovenaan de hemelgod, onderaan Moeder Aarde met een hoorn des overvloeds, de maangodin linksboven (op een vierspan), de dageraad rechtsboven, links en rechts treurende barbaren en rechts- en linksonder een hert en een griffioen met daarop de goden Diana en Apollo, met wie Augustus zich speciaal identificeerde.
Dit alles is standaardwerk; het enige wat commentaar vergt is de centrale scène, die niet moeilijk valt te identificeren. Het stelt voor hoe de Parthen in 20 v.Chr. legioenstandaards, die eerder waren buitgemaakt, teruggaven aan generaal Tiberius, de zoon van Livia die later Augustus zou opvolgen. De representatie van de Maangodin verwijst naar Harran, waar een beroemde tempel was voor de maan en de Romeinen hun adelaars hadden verspeeld.
Het is allemaal gesneden koek en ik meende daarom dat niemand er anders over zou denken, tot ik dit stuk wartaal [[dode link]] onder ogen kreeg. Ik begrijp dat iemand – ik zal geen namen noemen – meent dat de veldheer die de standaard in ontvangst neemt, in feite een vrouw is. Dit zou zijn af te leiden van de billen (waar een veldheersmantel overheen valt) en dijen (die ook grotendeels bedekt zijn). Deze vrouw zou de godin Nehalennia zijn, want er is ook een hond te zien.
Juist ja. Nehalennia, een godin die vereerd werd in wat nu Zeeland heet, is een goede bekende. Ze wordt altijd afgebeeld met een fruitmand, zit doorgaans op een troon in apsis, heeft vaak een hond bij zich en soms een scheepje. Als ze voor de verandering eens staat, heeft ze toch de fruitmand nog vast, zelfs als dat een wat rare pose oplevert. Die fruitmand is er voor zover ik weet altijd, de hond en het scheepje zijn facultatief.
Er is niet één afbeelding bekend van Nehalennia in een harnas. Ook is er niet één antieke bron bekend die vermeldt dat de dichtstbijzijnde groep barbaren, de Friezen, tijdens de regering van Augustus een adelaarstandaard hebben buitgemaakt en teruggegeven – en dat terwijl we zó goed op de hoogte zijn van deze periode dat we ook de Romeinse nederlagen kennen.
Aannemend dat het inderdaad Nehalennia is die van een Germaanse leider een adelaar krijgt aangereikt, dan hebben de makers van de Augustus van Primaporta een onderwerp gekozen dat geen van hun tijdgenoten kan hebben begrepen: een Nehalennia zonder fruitmand maar in een harnas bestond domweg niet. Voorlopig houd ik het dus maar op de simpele hypothese die het al sinds de ontdekking van het beeld in 1863 zo goed doet: dat Livia het beeld van haar echtgenoot liet versieren met een afbeelding van een glorieus moment uit de carrière van haar zoon.
De kwakhistorica in kwestie is overigens gepromoveerd en werkzaam aan een universiteit. Mens sana qui mal y pense, zoals de dichter zei.
[Dit was de tweeënveertigste aflevering in mijn reeks museumstukken; een overzicht is hier.]
Tja, je moet toch op de een of andere manier je naam proberen te maken om je positie aan een universiteit te kunnen rechtvaardigen. Sensatie is het enige dat telt in een tijdperk waarin alle écht grote en écht belangrijke ontdekkingen al zijn gedaan. (Daarmee zou je trouwens terecht een zeer vervelende vraag kunnen stellen: is al dat moderne geschiedkundige, kunsthistorische, en archeologische onderzoek eigenlijk nog wel nodig?)
Het enige dat ik me verder afvraag in dit geval, is hoe iemand anders serieus kan denken dat de figuur in kwestie een vrouw is. Ik hoop, mogelijk tevergeefs, dat de onderzoekster niet op dit onderwerp is gepromoveerd, want dan is de situatie toch wel rotter dan we van oorsprong al vermoedden.
En ik besef natuurlijk dat mijn “vervelende” vraag er één is die je zelf al honderd keer hebt beantwoord, Jona. 😉
Ja, en mijn antwoord is ook hetzelfde: het kan een relevant vak zijn, mits het de kans krijgt relevant te zijn, en de gebureaucratiseerde universiteit is daarvoor de verkeerde omgeving.
Struikelend gaan wij voorwaarts, de helling af.
“Moedig voorwaarts,” zoals Reve zei, “maar waarheen?”
Vergeet die fantast en lees het boeiende en bekroonde proefschrift van Louis van den Hengel uit 2009, ‘Imago’. Daar traceert hij juist de typisch Romeinse voorstellingen van mannelijkheid, die in het reliëf van het borstpantser te lezen zijn.
Bedankt voor de tip!
Overigens mogen we dit soort fantasten niet vergeten: de burger heeft, zoals Lambiek terecht opmerkt in “De Ringelingenschat” de plicht belasting te betalen en het recht te protesteren als het slecht wordt besteed.
Helemaal eens. Maar ik heb al zo weinig tijd om te lezen wat goeie wetenschappers schrijven dat ik de slechte liever oversla. Des te meer respect voor jou, dat je net als Lambiek de draken te lijf blijft gaan.
Daar is hij overigens:
http://mainzerbeobachter.files.wordpress.com/2011/12/plaatje_6.jpg
De enige reden die ik kan bedenken hoe de veldheer in een vrouw veranderd is, zou de muts zijn. Iemand met een heel vage notie van de klassieken heeft die muts vergeleken met de Phrygische muts van Marianne (die uit Frankrijk) en er een ‘dus’ aan toegevoegd. En met zo’n rijke fantasie kan alles, inclusief het transformeren van klassieke heren.
De naam van het tijdschrift waar het artikel in verschijnt en de manier waarop hun Greyhound is afgebeeld, doet vermoeden dat het hier om satire gaat. Geen grappige satire, vind ik, maar ja…
Ik heb ook aan een grap gedacht, maar nee: http://www.assumption.edu/humanarts
Ik had dezelfde gedachte als Emgert Z. maar blijkbaar is de werkelijkheid gekker dan ik dacht. Let ook op hoe in het “betoog” de stelling dat ook andere barbaren wel een broek kunnen dragen in de volgende zin wordt tot de definitie van de figuur als een “ongeidentificeerde WESTERSE [mijn hoofletters HJvD] barbaar”. Het meest benieuwd ben ik naar de kwakduiding van Nehalennia met deze Zeeuw + “doggy” in het geheel van het harnas en beeld.
Kelten dragen ook broeken.
Is de teruggave van een verloren standaard een glorieus moment?
En als de barbaar links treurt, waar moet hij dan om treuren? De Parthen had ze toch buitgemaakt op Crassus. Worden trouwens Parthen barbaren genoemd?
Wat ook vreemd is, is dat de tekst van Vellieius Paterculus (2.91, blz. 133 in de NL vertaling) zegt dat de standaard terug werd gezonden aan Augustus. En wordt in zijn tekst geen referentie gemaakt naar Tiberius of een overdracht. Dus echt belangrijk lijkt het ook al weer niet te zijn. In deze tekst dan.
Als Tiberius in 42vChr is geboren, dan zou hij 22 zijn tijdens de overhandiging. Was hij toen al een ‘publieke figuur’ zodanig dat mensen dat van hem vele jare later konden of wilde herinneren?
Als het Tiberius moet voorstellen met een glorieus moment, dan zou je verwachten dat het een overwinning voorstelt. De aanvoerder van het vijandelijk leger geeft zich over en dat wordt gesymboliseerd met het overhandigen van de adelaarsstandaard. Dat vijandelijke legers niet over een Romeinse adelaarsstandaard beschikken doet even niet ter zake. Het publiek is Romeins. En die kent alleen de eigen tekens. Rest dan de vraag, over welke overwinning hebben we het dan?
Of de persoon een vrouw is of niet laat ik even in het midden. Het schijnt tegenwoordig trend te zijn dat vrouwen overal vrouwen in zien. Een tijdje terug stond er een artikel in Geschiedenis Magazine waar een vrouw beweerde dat op een afbeelding vrouwelijk gladiatoren stonden en dat opmaakt aan de stand van de benen. Die zou naar binnen zijn gericht. Dan ga je opletten hoe mannen staan. Dus net zoals op de afbeelding.
Een aanvulling: Bij Suotonius lezen we inderdaad dat de standaards zijn overgedragen aan Tiberius. Maar het staat er bijna als opmerking. Bij Cassius Dio daarentegen lezen we dat de standaards terug werden gestuurd ( door gezanten) naar Augustus in Rome. Die maakte er een heel spektale van en deed of er een overwinning was behaald en vierde het met een ovatio en de bouw van een nieuwe tempel ter ere van Mars. En in die tempel moest de standaards gewijd worden. Later werd er ook nog een triomfboog opgericht. Dus toch een glorieus moment. Wel grappig, hoe in feite een nederlaag word omgevormd tot in overwinning. Niet dat het in de moderne politiek veel anders is.
Cassius Dio is over het algemeen betrouwbaarder. Als historicus is hij de beste uit de Oudheid, beter dan roemruchte auteurs als Thucydides en Tacitus, die meer moralisten zijn.
Nou, als hij de beste is. Wordt het dan niet eens tijd dat hij integraal vertaald wordt in het Nederlands? Daar hebben we meer aan dan de zoveelste vertaling van Thucydides.
Er zijn door Gé de Vries stevige delen vertaald, die ook aardig zijn verkocht. Maar wat denk je, zou er in een land zonder historische belangstelling zoals Nederland, een markt voor zijn? Liever iets wat allang bekend is, zodat mensen bij je boekenkast weten wat ze mogen bewonderen, dan iets wat werkelijk de moeite waard is.
Waarom niet? Polybios is ook integraal vertaald en uitverkocht. En staat best stoer in de boekenkast.
Nice try, maar Polybios is nooit herdrukt. Pas na 10.000 exemplaren geldt een non-fictie-boek als bestseller. De vertaalde Dio-delen verkochten niet genoeg om de belangstelling voldoende te wekken. Het internet zou de oplossing moeten zijn.
De weblink naar het artikel werkt niet meer, maar een artikel met dezelfde titel (waarschijnlijk een kopie) is te vinden op http://www.leprovoc.com/articles/2013/09/24/archaeologist-unearths-new-perspective-ancient-roman-statue
De aankondiging op de website van het Assumption College is inmiddels vervangen door iets nieuws.