Over een week of drie verschijnt de Nederlandse versie van het Leven van Apollonios van Tyana, dat de Atheense auteur Filostratos (ca.170-ca.245) ergens in de eerste helft van de derde eeuw schreef. Deze interessante tekst is in onze taal omgezet door mijn vriendin Simone Mooij, die eerder onder andere de Persoonlijke notities van keizer Marcus Aurelius en Arrianus’ biografie van Alexander de Grote vertaalde. Als de vertaling van het Leven van Apollonios er eenmaal is, zal uw krant daar wel over schrijven; ik neem de gelegenheid te baat eens te kijken voorbij de derde-eeuwse tekst, om de charismatische wijsgeer, wonderdoener, wereldreiziger en redenaar Apollonios bij u te introduceren.

Filostratos’ Leven van Apollonios is de voornaamste bron voor het leven van de wijze van Tyana (een oeroud stadje in het zuiden van de Centraal-Anatolische hoogvlakte). We leren dat Apollonios een nogal bereisde filosoof was uit de school van Pythagoras en dat hij overal in Anatolië, Syrië en Griekenland probeerde de culten te hervormen. Een eerste constatering is dat het een raar soort pythagorisme is, want elke wiskundige interesse lijkt Apollonios vreemd te zijn geweest. Dit kan betekenen dat zijn biograaf er geen belangstelling voor had, dat Apollonios er geen held in was of dat ons beeld van het pythagorisme ongenuanceerd is.

Volgens Filostratos had Apollonios verschillende leerlingen. Hij reisde naar India, Spanje en Nubië. Hij ontmoette enkele voorname Romeinse functionarissen, waaronder de keizers Vespasianus, Titus en Domitianus. Hij discussieerde met andere filosofen. De auteur van het Leven van Apollonios maakt er veel werk zijn titelheld te verdedigen tegen de beschuldiging een magiër te zijn geweest. De wonderen die hij aan Apollonios toeschrijft, waren het gevolg van zijn superieure kennis maar niet van tovenarij. Een samenvatting van het Leven van Apollonios vindt u hier.

Het boek van Filostratos is geen biografie zoals wij die kennen. De auteur was een professionele redenaar, die vooral wilde tonen dat de goddelijke Apollonios boven alles de kampioen was van de Griekse cultuur en een wijze filosoof. Helaas was Filostratos zelf niet bepaald een wijsgeer. De wijze woorden die hij Apollonios in de mond legt, zijn doorgaans nogal triviaal. In feite gebruikt de biograaf zijn titelheld om een eigen culturele agenda te propageren, waarin de welsprekendheid centraal staat. Als bron voor de pythagorese filosofie is het Leven van Apollonios in feite onbetrouwbaar.

Als we er al iets over te weten komen, is het eerder ondanks dan dankzij Filostratos. De grote Byzantijnse geleerde Fotios beschouwde de lectuur van de “dwaze en uitzinnige vertelsels” als “veel werk en verspilde moeite”. Die kritiek is niet helemaal eerlijk. Je moet de tekst lezen als een uiting van het Griekse culturele leven van de vroege derde eeuw – en dan is het een verrassend rijke en leuke tekst.

Maar dáár ga ik niet over bloggen. Nogmaals: uw krant zal daar wel over schrijven. Ik ben wél geïnteresseerd in wat we over die pythagorese filosoof kunnen weten en dat betekent dat we voorbij het Leven van Apollonios moeten kijken, en dat wil zeggen dat we eerst moeten zien wat Filostratos’ bronnen zijn geweest. Gelukkig is hij daar heel open over.

1. Hij kent verhalen die werden verteld in Tyana, Aigai, Antiochië en Efese;
2. Hij las Apollonios’ eigen brieven en is op de hoogte van diens boeken;
3. Hij kent een boek over Apollonios’ kindertijd;
4. Hij citeert uit de memoires van Apollonios’ leerling Damis van Nineve.

Ook kent hij de Herinneringen aan Apollonios van Tyana, magiër en filosoof die ene Moiragenes zou hebben gepubliceerd, maar, zo schrijft Filostratos, “aan Moiragenes, die vier boeken over Apollonios bij elkaar heeft geschreven maar veel van hem niet wist, moet men in elk geval geen aandacht besteden”.

Het is mijn bedoeling in de komende artikelen de voor-filostrateïsche tradities te verkennen en uit te zoeken welke delen van het Leven van Apollonios ouder zijn dan Filostratos. Als deze tradities onafhankelijk van elkaar hetzelfde beweren, mogen we aannemen dat we de historische waarheid op het spoor zijn. Het einderesultaat is een portret van Apollonios van Tyana dat nogal afwijkt van dat wat Filostratos schetst.

[Wordt vervolgd]