Eergisteren bezochten we de oude Vikingstad die in Duitsland Haithabu en in Denemarken Hedeby wordt genoemd. Ik adviseer de eerste naam te gebruiken, omdat de Deense /d/ onuitspreekbaar is.
Stad op de istmus
Het gaat om een grote, vroegmiddeleeuwse stad, omgeven door een ringwal (kijk maar), gelegen op de Deense istmus. Dat is de plek waar de afstand tussen de Oostzee en Noordzee het kortst is. De bewoners van Haithabu gebruikten ossenkarren om schepen van de ene naar de andere zee te slepen. Hier ligt ook de enorme muur die het zuiden van Jutland moest beschermen tegen de Saksen in noordelijk Duitsland, de Danevirke. Haithabu lag dus strategisch.
Enkele Vikinghuizen zijn herbouwd en er is een erg mooi, zeker te bezoeken, rustig museum, waar onder andere de oude technieken worden uitgelegd en wordt getoond tot waar handel werd gedreven: Byzantium in het verre oosten en in het westen Dorestad en de Frankische gebieden. Karel de Grote kon een muntstelsel invoeren dankzij het zilver dat hij via de Vikinghandelaren verwierf uit het Abbasidische kalifaat van Bagdad. Helemaal in het verre westen waren de Engelse steden de handelspartners van Haithabu.
Amleth
We waren al weggereden toen ik ineens bedacht waaraan de Vikingstad me had doen denken: ze vormt de achtergrond van de sage van Amleth, de oer-Hamlet. Het verhaal is in de dertiende eeuw opgetekend door de Deense auteur Saxo Grammaticus. Hij vertelt dat Amleth koning van Jutland had moeten worden, maar dat zijn oom Fengo hem beroofde van zijn erfdeel. Ook trouwde Fengo met Amleths moeder. De gepasseerde kroonprins wendt voor waanzinnig te zijn en zit de hele dag tentharingen te snijden, en als de mensen vragen waarom hij dat doet, antwoordt hij dat het is om te vissen.
Ondanks dit soort dwaze antwoorden raakt Fengo ervan overtuigd dat Amleth alleen maar doet alsof hij gek is. Daarom stuurt hij zijn neef naar Engeland met twee dienaren, die een brief hebben met verdere instructies. Amleth weet de runenbrief te bemachtigen en omdat hij kan lezen – een charmant detail – begrijpt hij wat hem te verwachten staat. Het is een uriasbrief waarin de afzender de ontvanger verzoekt de bode te doden. Amleth schrijft dus een nieuwe brief, waarin Fengo aan de koning van Engeland vraagt of deze niet een leuke prinses heeft voor de Jutlandse kroonprins.
Niet veel later keert Amleth, getrouwd en wel, terug. De Vikingen zijn net bezig met een grafplechtigheid voor de verondersteld vermoorde prins, en zijn erg blij nu deze nog in leven blijkt. Er is een drinkgelag, waarbij Amleth een visnet over hen uitwerpt, dat hij vastzet met zijn tentharingen. Nadat hij Fengo heeft vermoord, steekt hij de feestzaal in brand en wordt hij zelf koning van Jutland.
Hamlet in Haithabu
Gebeurde dit alles in Haithabu? Het is voor een groot deel een verzonnen verhaal, maar het zou zeker kunnen: het was vanwaar je – na de istmus te zijn overgestoken – naar Engeland voer en het was de grootste stad op Jutland. De logische plek voor een koninklijk hof, kortom.
Ik zou wel eens een verfilming van Shakespeares toneelstuk willen zien, op locatie in Haithabu. Met een geest die verschijnt op de stadswal en een Hamlet die de uitvaart verstoort met de woorden van Shakespeare die de filmmakers als slagzin kunnen gebruiken: “I am Hamlet the Dane!”
Beste Jona, Ik geniet van jouw reisverslag gelardeerd met smakelijke verhalen. Ik hoop dat je nog even verder naar het noorden reist voor Jelling. Ik laat het aan jou over, en dan nog een stukje richting het Lymfjord. En sla de Tollund man in Silkeborg niet over! Jij vertelt alles zo mooi! Het verhaal van Amleth kende ik niet als ‘voorloper’ van het verhaal van Shakespeare’s toneelstuk Hamlet. Ik had altijd begrepen dat er wel zoiets was, maar dat zich dat afspeelde in Helsingor t.n.v. Kopenhagen op Seeland, in Kronborg = (Elsinore=Helsingor). Het huidige kasteel zou zijn gebouwd op de resten van een ford uit ca. 1420. In de kelders van het kasteel, die ouder lijken dan de rest, zit Holger Danske. Hamlet wordt er nog jaarlijks opgevoerd. In ieder geval heeft het Shakespeare in de 16e eeuw geïnspireerd tot een verhaal uit de 13e eeuw gesitueerd op een lokatie van de 15e eeuw. Ik geloof niet dat het voor een groot deel ‘verzonnen’ is, net zoals de verhalen van King Arthur en het OT. Het zijn ‘overgeleverde’ verhalen, die wat opgesmukt zijn, uit de context gehaald, en voor een deel, door verschillende periodes en locaties, verworden zijn tot wensverhalen, met een groot gedeelte waarheid. Het is aan de historicus om e.e.a. te scheiden.
Het zou ook duidelijk zijn als er 1 benaming zou worden gegeven aan de mensen die vroeger aan de kusten van Denemarken, Zweden en Noorwegen woonden. Waren dat Germanen, en wel Saksen? Vaak is het Vikingen voor de raiders, Noormannen voor de settlers (Normandie, York-Koningrijk Jorvik in Northumbria), Russen, Varjagen of Varegen, de traders, die zich uiteindelijk ook vestigden (Kiev, Smolensk, Novgorod=Gardarike).
Een goede reis en ik kijk uit naar de volgende historische eventing. Met HG, Marian WvW
Dank voor het commentaar, maar… ik moest alweer naar huis…
Ik dacht altijd dat de Noormannen richting Engeland, Nederland, Frankrijk en verder naar het zuiden en westen gingen en de Vikingen de oostelijke route namen – met name via Rusland langs de Wolga.
Maar volgens Wikipedia zijn de twee termen synoniem.
“Karel de Grote kon een muntstelsel invoeren dankzij het zilver dat hij via de Vikinghandelaren verwierf uit het Abbasiedenkalifaat. Helemaal in het verre westen waren de Engelse steden de handelspartners van Haithabu.”
Kijk, ik wil je niet pesten, maar dat vind ik wel wat bronvermeldingen waard! machtig interessant!
Sture Bolin, “Mohammed, Charlemagne, and Ruric”, in Scandinavian Economic History Review 1/1 (1953)
http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/03585522.1953.10409898#preview