Het zijn de laatste dagen van het jaar en in de jaaroverzichten komt alles nog eens voorbij. De journalistiek is op herhaling. Meestal kun je de stukken ongelezen overslaan, maar de papieren versie van Het Parool had zaterdag een onthullinkje dat me toch de rillingen nog over het lijf joeg.
Elisa Hermanides en Bas Soetenhorst reconstrueerden de laatste fase van het debat over de vraag of de Rijksmuseumtunnel voor voetgangers afgesloten moest worden of niet. Het was al bekend dat museumdirecteur Wim Pijbes door roeien en ruiten was gegaan om de passage gesloten te krijgen, en Hermanides en Soetenhorst hebben nu op tafel gekregen dat men er in het Stadhuis rekening mee hield “dat het Rijksmuseum aanstuurt op een ongeluk in de onderdoorgang”.
Misschien is het allerergste wel dat dit geloofwaardig is. In de weken na de opening leek het wel alsof alles was gedaan om de chaos te vergroten. Nu eens was de tunnel open, dan weer dicht, bijvoorbeeld omdat kunstenaars er op een middag artistieke dingen stonden te doen. Wie een verkeerssituatie verandert, kan dat niet onveiliger doen dan door deze steeds te wijzigen – en dat is precies wat werd gedaan. Ik kan niet bewijzen dat het met opzet zo was, maar het is verrotte plausibel.
Ik zou graag willen zeggen dat dit het soort conflictjes is waar we in ons dorp wel vaker last van hebben, maar het is geen dorpsruzie. Het is menens. Toen het besluit werd genomen om het museum te renoveren en het museum architectenbureaus uitnodigde om ontwerpen in te sturen, was één van de voorwaarden dat fietsers gebruik zouden kunnen blijven maken van de onderdoorgang. Het winnende ontwerp voldeed niet aan die voorwaarde en werd daarom aangepast, en het heeft altijd vastgestaan dat de tunnel zou worden heropend. Evengoed probeerde het museum de afgelopen tijd het stuk van de openbare weg te claimen.
Dat roept de vraag op – en nu komen we ter zake – wie de beslissingen nam bij dit project. Is dat de eigenaar van het museum (het Rijk), de directie van het museum, de gemeente Amsterdam of het architectenbureau? Ik vind het eerlijk gezegd nogal verontrustend dat het kader waarbinnen de renovatie moest plaatsvinden, niet werd gehandhaafd, en dat roept een tweede vraag op: als dit een Rijksmuseum is, waarom hield de minister van OCW zich dan zo opvallend afzijdig en kon de discussie voor een deel worden gegijzeld door het Amsterdamse stadsdeel Zuid?
En tot slot is er nog dit punt. Een goede architect en een goed museum weten dat de bezoekers en de omwonenden prettige herinneringen hebben aan een gebouw. Daarmee houd je bij de planning rekening, want deze emotionele band is een van de belangrijkste meerwaarden van het project. Bij een professioneel uitgevoerde renovatie gebeurt dat ook: ik blogde al eens over de manier waarop architect Alfredo De Gregorio bij de verbouwing van het Gallo-Romeinse museum in Tongeren rekening hield met de sentimentele betrokkenheid van de bewoners van het Limburgse stadje.
Die professionaliteit was niet aanwezig bij het Rijksmuseum, zoveel is duidelijk: men heeft domweg onderschat hoe belangrijk de plaats is voor de Amsterdammers. Dat men het nog steeds niet begrijpt en dat men nogal selectief omgaat met het verleden om de eigen kortzichtigheid te kunnen rechtvaardigen, blijkt wel uit de woorden van de directeur aan het slot van het interview. “Amsterdam wilde coûte que coûte dat fietspad handhaven,” zegt Pijbes. “Had dat dan meteen gezegd bij aanvang van het project in 2001!”
Dat, meneer Pijbes, wás gezegd. De heropening van de Rijksmuseumtunnel voor fietsers is altijd het uitgangspunt geweest. En doe nou niet alsof u dat niet weet.
Dat heet hypocrisie: Ich habe es nicht gewusst.
Je zou er een boek over kunnen schrijven. Misschien zou iemand dat trouwens eens moeten doen. Tien jaar geleden was er al net zo’n addertje verstopt in het plan van Cruz en Ortiz. Dat voorzag in twee smalle stroken, aan de randen van het huidige fietspad. De rest van de ruimte zou in beslag worden genomen door een enorme roltrap. Slim bedacht: er was aan de minimale eisen voor een ‘open’ onderdoorgang voldaan, terwijl de onvermijdelijke obstipatie natuurlijk binnen enkele maanden tot een definitieve sluiting zou hebben geleid.
In januari 2004 stond de deelraad van Oud Zuid op het punt om met dit plan in te stemmen. Een paar vrienden en ik hebben toen Actiegroep Altijd Onderdoorgaan opgericht en samen met de Fietsersbond hebben we de publiciteit gezocht en een aantal manifestaties georganiseerd. Een paar maanden later heeft de deelraad het plan alsnog verworpen. Wat toen naar mijn inschatting de doorslag gaf en wat Ronald de Leeuw, toenmalige directeur van het Rijks, zich onvoldoende heeft gerealiseerd, is dat de onderdoorgang, met zijn straatmuzikanten en met het mooiste fietspad van Nederland, net zo mediageniek is als een strand vol zeehondjes en panda’s.
Liep laatst door hal van het Rijks en het viel me op hoe enorm leuk het is om die fietsers voor te zien gaan: je staat een kaartje te kopen en de buitenwereld komt voorbij (kan me voorstellen dat toeristen dit wel kunnen waarderen).
Dit herinnert me eraan dat je vroeger vanuit de toenmalige ‘nieuwe’ vleugel van het Stedelijk ook naar buiten keek: weg met dat hermetische gedoe!!!
Hear, hear. De vlerkerigheid van bestuurders die denken boven de wet te staan, is welbekend, maar als er inderdaad is aangestuurd op ongelukken is een nieuw niveau van barbarij bereikt.