Ik heb altijd een lichte aarzeling als ik een boek over kunst in handen krijg. De auteurs lijken de schilderijen of sculpturen altijd te willen uitleggen, terwijl ik vaak helemaal niet hoef te weten wat het voorstelt. Is het mooi? Ik geniet en ben tevreden. Betekent het wat? Is niet het eerste wat ik wil weten.
Neem het gevecht tussen stier en leeuw dat je vaak ziet afgebeeld in de Achaimenidische kunst, zoals hierboven, op een reliëf uit Persepolis. Ik heb wel eens gelezen dat het de eeuwige kosmische strijd tussen goed en kwaad zou representeren; ik heb wel eens gehoord dat het zou staan voor de sterrenbeelden Stier en Leeuw; en ik heb wel eens bedacht dat die twee interpretaties elkaar niet uitsluiten. De waarheid is dat we geen idee hebben wat het symboliseert.
Sterker nog: wat gebeurt er eigenlijk? Ooit meende ik dat de strijd gelijk opging, totdat ik het reliëf toonde aan iemand die werkte in een dierentuin. Hij vertelde me dat de leeuw het gevecht had verloren, omdat het machtige dier zijn prooien doodt door ze de koppen kapot te bijten. Dat is dus niet wat we zien: de leeuw is gesprongen en op de verkeerde plaats terechtgekomen, zodat de stier zal ontsnappen.
Ik vertelde dat later aan wat andere mensen, waaronder iemand die in Tanzania had gewoond. Zij vertelde me dat ze ooit precies dit soort gevecht had gadegeslagen en had gezien hoe de leeuw op de rug van zijn slachtoffer sprong. Daar bleef hij hangen, tot zijn prooi moe was. Pas toen doodde hij het dier. Eigenlijk weten we dus niet wat er op het reliëf is te zien.
Eén ding staat echter vast: de astronomische verklaring is met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid onjuist. De reliëfs in Persepolis werden gemaakt in de late zesde eeuw v.Chr. en het volgende voorbeeld van een soortgelijke afbeelding is vier, vijf eeuwen jonger: de horoscoop op Nemrud Daği. Ook daar wordt een astronomische gebeurtenis gesymboliseerd door dieren af te beelden. In het Romeinse Rijk werd dit type iconografie heel populair en daarom zijn wij eraan gewend, zodat wij nauwelijks realiseren dat dit soort afbeelding domweg nog niet bestond toen Persepolis werd gebouwd.
Dan moeten we ons afvragen of er wel een symboliek aan verbonden is ipv alleen maar een weergave van wat de kunstenaar feitelijk zag.
Beste Jona, leuk dat je er aandacht aan besteedde. We weten het dus niet.
Het bevredigt niet helemaal, maar dat had je misschien al gedacht. Het is zo prominent en herhaald aanwezig; zo dynamisch tussen al die statige dienaren, of onderhorigen/onderworpenen.
Ik begrijp je uitleg waarom een symbolisering van een astronomische gebeurtenis niet voor de hand ligt. De strijd dan tussen goed en kwaad? Had de koning (het was tenslotte het paleis van Darius) daar een rol in?
Of politiek? Ik moest in Persepolis steeds denken aan de woordcombinatie ‘Meden en Perzen’. Weet niet meer of dat nu historisch klopte bij Persepolis. Maar de Perzen hadden tenslotte de Meden opgevolgd. Subtiele (nou ja?) hint voor de bezoekers van de koning? Leuk om te gissen.
Groet van Jeannette
Met vriendelijke groet,
Jeannette Lely
_____
Volgens mij kun je het nog heel anders bekijken, Jona. De vier evangelisten hebben allemaal een eigen teken: een stier, een leeuw, een adelaar en een mens. Achtereenvolgens voor Lucas, Marcus, Johannes en Mattheüs. Een stier staat voor de stofwisseling (zoals een koe herkauwt), een leeuw voor de ademhaling (hoor hem brullen), een adelaar voor het inzicht (vanuit een helicopterview). In deze volgorde ga je in het menselijk lichaam langs drie orgaansystemen van beneden naar boven. Uiteindelijk kom je bij de mens uit, die die drie in evenwicht moet zien te houden. Overheerst de onderbuik (de stier), zal het gebied van het hart (ademhaling en bloedsomloop: de leeuw) die moeten temmen en de uitwas ervan doden. Ik moet hierbij ook denken aan de Mithras-mysteriën, waar Mithras de stier slacht. Waarschijnlijk op te vatten als een opdracht aan de mens om zijn lagere natuur te overwinnen.
Leuke reactie! Dank je wel.
I.v.m. flaming gisteren heb ik de commentaarfunctie tijdelijk gemodereerd.
We weten het niet. Dus is ’t gewoon een leeuw die lekker een stier in zijn bil bijt. Symboliek, me hoela. Nou ja, kracht en vechtlust, daar kan ik nog wel in meegaan.
Uit een Atheens (?) museum is me bijgebleven hoe wellustig die leeuw zich aan dat andere beest vergrijpt. Op de beste versies van dit reliëf blaken de dieren van levenslust / -angst.