Een bevriende mediëvist deed een tijdje geleden een grappige vondst. Het ging om een beruchte passage uit het verslag dat Raymond d’Aguilers, een van de chroniqueurs van de Eerste Kruistocht, deed van de inname van Jeruzalem. Al het bloedvergieten wordt in detail geschetst, inclusief deze constatering:
De mannen in de tempel en het voorhof van Salomo [d.w.z., het plein rond de Rotskoepel] waadden tot aan hun knieën en de teugels van hun paarden door het bloed.
Over deze zin is veel te doen geweest. Het is immers onmogelijk dat het bloed werkelijk zo hoog heeft gestaan. Maar waarom kiest de auteur voor een hyperbool die zijn verhaal ongeloofwaardig maakt? Het antwoord is dat Raymond niet pretendeert de letterlijke waarheid te zeggen, maar alludeert aan een destijds door iedere lezer herkende passage uit de Openbaring van Johannes, waarin wordt beschreven hoe de Mensenzoon alles wat slecht is zal verdelgen:
Hij oogstte de druiven in de wijngaard op de aarde [d.w.z., de zondaars] en gooide ze in de grote perskuip van Gods woede. De wijnpers werd buiten de stad getreden. Er kwam een grote stroom bloed uit, zestienhonderd stadie lang en zo hoog als het bit bij een paard. (Openbaring 14.19-20; NBV)
Met andere woorden: Raymond plaatst de inname van Jeruzalem in een apocalyptische context. Het aardige is nu dat deze passage zelf ook weer een vrije bewerking is van een Bijbeltekst – al staat die niet in uw bijbel maar in de Aramese vertaling die bekendstaat als de Targum Neofiti. In de huidige vorm is die vermoedelijk vierde-eeuws, maar er zijn oudere delen in te vinden, zoals de weergave van de zegen die Jakob uitspreekt over zijn zoon Juda.
In Juda’s handen zal de scepter blijven,
tussen zijn voeten de heersersstaf,
totdat hij komt die er recht op heeft,
die alle volken zullen dienen.
Aan een wijnstok bindt hij zijn ezel,
aan een wingerd het jong van zijn ezelin,
in wijn wast hij zijn gewaad,
in druivenbloed zijn bovenkleed.
Zijn ogen fonkelen door de wijn,
zijn tanden zijn wit van de melk. (Genesis 49.11; NBV)
Al in de eerste eeuw v.Chr. werd “degene die er recht op heeft” uitgelegd als een verwijzing naar de messias. De Targum Neofiti licht het toe:
Hoe mooi is koning messias, die zich verheft tegen iedereen die zich verzet tegen het huis van Juda. Hij omgordt zich en trekt ten strijde tegen degenen die hem haten: hij verslaat koningen en heersers, maakt de bergen rood van het bloed der gevallenen en de valleien wit van het vet van hun krijgers. Zijn kleren zullen in bloed gedrenkt worden zoals bij iemand die druiven uitperst.
De druiven, wijnpers, bloed: drie dezelfde motieven in één messiaanse zin. De auteur van de Openbaring van Johannes lijkt de uitleggende vertaaltraditie gekend te hebben die we ook kennen uit de Targum. Hij speelt er een intertextueel spel mee, zoals de Aramese vertaler had gespeeld met Genesis en zoals Raymond d’Aguilers zou spelen met de Openbaring.
The Grapes of Wrath.
Klopt. Ik heb nooit begrepen waarom een Israëlische militaire operatie die christelijke naam kreeg. Het is geen Joods beeld (tenzij je het apocalyptische christendom tot het jodendom rekent, wat weliswaar correct zou zijn, maar niet gebruikelijk is).
Oh ja, die militaire operatie had je ook nog.
Ik dacht aan het boek van Steinbeck. En aan The Battle Hymn of the Republic.
Een persistent terugkerend thema, die druiven.
Hm, ruik ik hier een dubbele standaard? In het verleden heb je geprotesteerd tegen de slotscene van Life of Brian, waarin van een kruisiging een grap wordt gemaakt. Nu noem je een gedetailleerde beschrijving van de slachtpartij te Jeruzalem 1099 een grappige vondst …..
Nee. Het een is een film die door miljoenen is gezien, het ander verwijst naar het plezier dat je voor jezelf hebt als je iets ontdekt.
Ja. Het is dezelfde dubbele standaard die ik heb als het gaat om die Atheners in een steengroeve: een literair fenomeen, niet iets dat echt actualiteit bezit (een punt dat ik oorspronkelijk wilde maken, maar dat ik later wilde laten rusten). Op analoge wijze is het filmbeeld uit Life of Brian voor mij veel “dichterbij” dan een tekst.