Sicilië ligt precies halverwege de Middellandse Zee. Wie van het noorden naar het zuiden wil, kan via het eiland oversteken van Europa naar Afrika; wie van het oosten naar het westen wil, kan er even op verhaal komen. Het is dus niet zo vreemd dat Sicilië altijd bezoekers heeft ontvangen, die, als ze eenmaal de fabelachtige agrarische rijkdom hadden ontdekt, maar al te vaak een eigen nederzetting bouwden. De geschiedenis van het eiland is daardoor ook een verhaal vol elkaar snel opvolgende volken: Feniciërs uit Libanon, Grieken, Karthagers, Romeinen, Byzantijnen, Arabieren, Noormannen, Fransen en Spanjaarden hebben allemaal hun sporen achtergelaten.

Geschiedenis

Agrigento is in 581 v.Chr. gesticht door Grieken uit Gela, een stad die iets verder naar het oosten ligt. De oorspronkelijke naam van de kolonie is Akragas. Het draaide aanvankelijk vooral om een al iets ouder heiligdom en de haven in het zuiden, het huidige Porto Empedocle, maar de eigenlijke stad werd iets verder landinwaarts gebouwd, waar ze lag op veilige afstand van eventuele piratenaanvallen en tegelijk dichtbij de akkers. Al snel werd de moederstad overvleugeld door de kolonie.

De alleenheerser Theron en zijn schoonzoon Gelon van Syracuse werkten vaak samen, onder andere in de oorlog tegen de Karthagers, die in 480 v.Chr. naar het westen van het eiland werden verdreven. Om de overwinning te vieren, bouwden de Agrigentijnen de tempel van Zeus.

De stad was opvallend rijk, zoals blijkt uit de vele tempels, waarvan de ruïnes nog altijd zijn te zien. In deze tijd leefde ook Empedokles, een ooit beroemde filosoof over wie we minder weten dan we zouden willen. De paarden uit Agrigento waren destijds wereldberoemd: bij de Olympische Spelen ging de overwinning in de paardenraces tot vervelens toe steeds weer naar Agrigento. De dichter Pindaros noemde het “de mooiste stad van de mensheid”.

De welvaart riep afgunst op. In een oorlog met Syracuse dolf de stad het onderspit, waarna er een democratie werd ingesteld. In 406 verwoestten de Karthagers het verzwakte Agrigento, waarna een periode volgde die archeologisch nauwelijks bekend is. In 340 werd de stad herbouwd, nu als een dochter van Syracuse. Agrigento bloeide opnieuw op.

In 264 brak de Eerste Punische Oorlog uit, een conflict tussen Rome en Karthago. De Romeinen boekten een snelle overwinning en annexeerden Messina, maar ontdekten dat ze nooit zeker zouden zijn van hun verovering als ze niet heel Sicilië zouden beheersen. In 261 veroverden ze onverwacht Agrigento, en bereikten daarmee dat de oorlog inderdaad escaleerde tot de grootste oorlog uit de Oudheid. Pas twintig jaar later waren de Romeinen de situatie meester.

De hoofdstad van het Romeinse Sicilië was Syracuse, dat vanuit Rome makkelijker bereikbaar is. De opbloei van Agrigento kwam zo tot een einde en de stad bleef een ietwat slaperig provinciestadje, bewoond door grootgrondbezitters die hun plantages lieten bewerken door slaven.

De stad heeft zo dus twee bloeiperiodes gehad. De eerste daarvan was in de zesde en vroege vijfde eeuw. Uit deze periode dateren veel van de tempels. De tweede periode was na 340 en kwam ten einde met de komst van de Romeinen. Uit deze tijd dateren de stedelijke ruïnes iets noordelijker. Het huidige stadje ligt op de antieke akropolis.

Bezienswaardigheden

Agrigento is vooral bekend om de spectaculaire reeks tempels langs de zuidelijke muur van de antieke stad. Van oost naar west zijn dat de tempels van Juno, Concordia, Hercules, Jupiter en de aardgoden. Ze dateren allemaal uit de eerste bloeiperiode.

Helemaal in het oosten ligt de tempel van Juno, die eigenlijk de tempel van Hera zou moeten heten, want zo noemden de Grieken de echtgenote van de oppergod nu eenmaal. De Italianen gebruiken echter bij voorkeur de namen die de Romeinen gaven aan de Griekse goden. Deze tempel is gebouwd rond 450 v.Chr. Hier en daar zijn nog sporen zien van de brand in 406 v.Chr.

De rond 430 gebouwde tempel van Concordia – of Harmonia, zoals de Grieken de godin noemden – is een van de best-bewaarde tempels uit de Oudheid. Dat komt doordat het gebouw lange tijd in gebruik is geweest als kerk. Hoewel het helemaal niet zeker is dat het heiligdom daarvoor was gewijd aan de Eendracht, is het in Agrigento de gewoonte dat bruidsparen er even een bezoekje brengen.

Via een vroeg-christelijke begraafplaats (met een catacombe) kom je bij de tempel van de halfgod Heracles, die, gebouwd rond 500 v.Chr., vermoedelijk het oudste heiligdom is van Agrigento. Er is niet veel meer van over dan een hoop stenen en een negental zuilen.

Ze zijn opgericht door een excentrieke Engelsman die hier woonde, Alexander Hardcastle. Zijn buste staat bij zijn villa langs de weg naar de Concordiatempel, en die onderscheiding heeft de man dubbel en dwars verdiend, want hij besteedde bijna zijn hele vermogen aan de opgravingen van Agrigento.

Aan de andere kant van de grote weg tussen het moderne stadje Agrigento en Porto Empedocle ligt de kolossale tempel van Zeus. Het is moeilijk er een voorstelling van te maken, want het gebouw was letterlijk onvoorstelbaar groot, en het was dan ook onvoltooid toen de Karthagers de stad in 406 brandschatten. De aanval op deze tempel deden ze met extra enthousiasme, want deze tempel is begonnen in 480 en grotendeels gebouwd door Karthaagse krijgsgevangenen die zo ongelukkig waren dat jaar in Griekse handen te vallen.

Omdat de resterende ruïne aan de grote weg lag, was ze een makkelijk bereikbare steengroeve, zodat veel stenen zijn hergebruikt in de tweede bloeiperiode van de stad. Gelukkig ligt er nog een enorme “atlant”, een standbeeld van een man die een deel van een gebouw lijkt te dragen. (Deze mannelijke karyatiden worden ook wel “telamones” genoemd.) Een maquette in het archeologisch museum verheldert hoe het gebouw eruit zag. Het gigantische beeld is nog geen kwart van de totale hoogte van de tempel!

Achter de Zeustempel is nog een nogal ingewikkelde opgraving. Er is in elk geval een stadspoort (“poort vijf”) te zien, en verder zijn er een L-vormig portiek en een paar huizen herkenbaar. Een omheind gedeelte was gewijd aan de aardgoden.

Het heiligdom van de aardgoden staat (ten onrechte) ook wel bekend als de tempel van Castor en Pollux. Het gaat om verschillende cultusplaatsen, waarvan er één cirkelvormig is. Deze moet, net als de ronde tempel van Vesta op het Forum in Rome, oeroud zijn: de cirkelvorm bewaart vermoedelijk het plattegrond van een hut, waar een primitief soort cultus kan hebben plaatsgevonden.

Bij opgravingen is vastgesteld dat hier al in de zevende eeuw v.Chr. offers zijn gebracht, en dat is dus vóór de Grieken hier een stad bouwden. Men heeft zich dus gevestigd bij een bestaande cultusplaats.

Wie langs de grote weg naar het stadje klimt, loopt over de eigenlijke antieke stad, waar de mensen hebben gewoond die in de zojuist genoemde tempels hun goden vereerden. Het gebied moet nog grotendeels worden opgegraven, maar het lijkt erop dat er vooral veel zal worden gevonden uit de tweede bloeiperiode van Agrigento, tussen 340 en 260. Eén gebouw is al te zien, namelijk de raadszaal. Daarnaast is het mooie museum.