De visvijver van Şanli Urfa, waarover ik gisteren schreef, trekt nogal wat pelgrims en toeristen. In de jaren tachtig werd daarom een onderaardse garage aangelegd en er kwam ook een complex met restaurantjes en souvenirwinkeltjes. En een verkeerstunnel, als ik me goed herinner. De archeologen vonden het bovenstaande standbeeld, waar ze aanvankelijk niet veel van konden maken.
Het was zeer oud, zoveel was duidelijk, maar er waren geen parallellen die konden helpen bij de interpretatie. Een staande man, iets meer dan levensgroot, die lijkt te masturberen. Ogen die met obsidiaan ingelegd moeten zijn geweest. Een kledingstuk met een v-hals. Meer viel er aanvankelijk niet van te maken. Het beeld werd aanvankelijk weggezet in de tuin van het plaatselijke archeologische museum.
In 1994 volgde de ontdekking van Göbekli Tepe, de “buikheuvel”, twintig kilometer ten noordoosten van Şanli Urfa. Het gaat om een van de belangrijkste prehistorische vondsten uit de afgelopen kwart eeuw: een enorm complex van stenen gebouwen, die zijn geconstrueerd in de vroegste fase van het Neolithicum, het Pre Pottery Neolithic A, zeg maar het tiende millennium v.Chr. Er zijn prachtige reliëfs aangetroffen: everzwijnen, struisvogels, hagedissen, slangen, stieren, vossen. Vermoedelijk gaat het om een tempel, maar helaas geldt opnieuw dat we geen enkele parallel hebben: één plek moet het oudst-bekende voorbeeld van monumentale architectuur zijn en dat maakt interpretatie uiterst lastig.
Dit was de tijd waarin de akkerbouw ontstond en de mensheid haar traditionele levenswijze als jagers en verzamelaars opgaf. Een tijd van ingrijpende culturele veranderingen, maar zelfs archeologen die waren voorbereid op ongebruikelijke vondsten, hadden het kolossale complex van Göbekli Tepe niet zien aankomen. De hype was voorspelbaar: één oeroud complex + de antieke plaatsnaam Bit Adini = “Archeologen vinden Hof van Eden”. Voor een zakelijkere benadering moet u dit boek lezen.
Het beeld van de visvijver van Şanli Urfa heeft nu wat context gekregen, maar voor zover mij bekend nog niet voldoende om vast te stellen of het ouder of jonger is dan Göbekli Tepe. Ik zou, indachtig de Eerste Hoofdwet van de Archeologie, de gemakkelijke interpretatie “vruchtbaarheidsgod” nog niet voor mijn rekening nemen. Wat wel vaststaat, is dat dit ’s werelds oudste monumentale standbeeld is van een mens, ouder dan de eerdere recordhouder: een soortgelijk beeld uit Ain Ghazal in Jordanië, dat stamt uit Pre Pottery Neolithic B.
[Dit was de zevenenvijftigste aflevering in mijn reeks museumstukken; een overzicht is hier.]
Het ontbreken van hoofdhaar (en ook het baardhaar?) is extra apart. De mond is duidelijk beschadigd, erg jammer.
“Een staande man, iets meer dan levensgroot, die lijkt te masturberen.”
Wat een onzin! Het is overduidelijk een humanoïde alien in een ruimtepak die een tom-tom vasthoudt. Nou ja zeg, die archeologen maken er tegenwoordig een potje van! Een mens.. zeg nou zelf, zo ziet een mens er toch niet uit?
🙂
Even serieus: ik heb ook niet de indruk dat de figuur masturbeert want de penis lijkt naar beneden te hangen.
En natuurlijk roept dat ook alleen maar vragen op.
Zijn er eigenlijk wel mannen die met twee handen masturberen?
Bedoel je nu te zeggen dat jij het maar met één hand doet? 😉
Serieus – ik heb de indruk dat de figuur in beide handen een t-vormig object vasthoudt. Dat kunnen 2 penissen zijn (en daarmee zou ook iets ritueels kunnen worden bedoeld, net als een Artemis met een dozijn borsten), of iets heel anders dat we gewoon niet snappen.
Ik ben heel benieuwd hoe wetenschappers over 2000 jaar Picasso en andere non-figuratieve kunstenaars gaan beoordelen. Waarom accepteren wij expressionisme alleen als moderne kunst en willen we dat niet zien als het om oude voorwerpen gaat?
Al die dieren: toch weer een versteende ark van Noweh, die overigens wel met zijn familie van vissen geleefd moet hebben? Dat ook nog in huidig Turkije? Het is allemaal toch weer terug te voeren op religie…