Een tijdje geleden postte ik twee stukjes (1, 2) over de vraag wat het betekende dat Jezus afkomstig was uit Nazaret. Ik vertelde dat hij kwam uit een behoudend gebied, Galilea, waar mensen zich door verstedelijking en romanisering bedreigd voelden in hun identiteit. Een leuke archeologische aanwijzing is dat de Galileeërs geen Romeins aardewerk benutten. Interessant is ook dat de leden van Jezus’ familie “klassieke” Joodse namen droegen: het waren mensen die hechtten aan hun Joodse identiteit.

Ik wees ook op de door Jezus gekozen rol: hij was geen klassieke schriftgeleerde die mensen met Bijbelverzen om de oren sloeg, hij was niet geaffilieerd aan de tempel, maar presenteerde zich als een profeet die zijn gezag onderstreepte door wonderen te verrichten. Een man als Elia of Elisa, of de genezende charismaticus Hanina ben Dosa. De vakterm is chakham.

Er zijn nog andere aspecten te noemen. De verstedelijking bedreigde de traditionele familiebanden. Je moet je, denk ik, de dorpen in het oude Galilea voorstellen zoals de stadserven die lange tijd in het Midden-Oosten bestonden. Een wirwar van straatjes en doodlopende steegjes, waarbij de huizen aan zo’n doodlopend steegje het bezit vormden van één familie. Zo’n steegje was dan eigenlijk als geheel familiebezit en dus privé, maar tegelijk openbare ruimte. Je was zelfstandig maar hoorde bij elkaar. Ik stel me voor dat de verstedelijking van de vroege eerste eeuw dezelfde gevolgen heeft gehad als die in de vroege twintigste eeuw: mensen kwamen te wonen in “normale” steden, in het antieke equivalent van een rijtjeshuis. De familiaire steun viel weg.

Dit is geen punt dat ik uitwerk in mijn boek. Ik weet het namelijk niet zeker. Maar als ik gelijk heb, dan is alleen maar te verwachten dat een man als Jezus andere netwerken zocht. Zoiets zou kunnen verklaren waarom hij een vrij complexe organisatie rondom hem bouwde: een kern van nabije vrienden als Petrus, Johannes en Jakobus; een vrij grote schare van leerlingen, vermoedelijk mannelijk én vrouwelijk; een groep die bekendstaat als de Twaalf; de daarvan te onderscheiden groep die de “apostelen” werd genoemd, de “gezanten”; en een opvallend groot aantal vermogende vrouwen dat Jezus lijkt te hebben gesteund. Jezus was, om een moderne term te gebruiken, een echte “netwerker”, en zoiets past in een Galilese context.

Een tweede aspect, waarover ik iets zekerder ben, is zijn benadering van halachische kwesties, dat wil zeggen het zoeken naar de juiste levenswijze, met als leidraad de Wet van Mozes. De evangelisten zijn niet werkelijk in het onderwerp geïnteresseerd, maar tussen de regels door valt wel het een en ander te lezen.

Het staat vast dat Jezus mordicus tegen echtscheiding was, wat ook wel begrijpelijk is: hij verwachtte dat het einde der tijden nabij was en dus was er geen tijd voor relationeel gehannes. Een ander aspect waarover we iets weten is zijn afkeer van het afleggen van eden: laat uw ja ja zijn en laat uw nee nee zijn. Duidelijke taal.

Zijn positie over de sabbat is welbekend: de sabbat is er voor de mens, de mens is er niet voor de sabbat. Je mag op de sabbat een dier redden, dus waarom zou je geen mens mogen redden? Ik blogde daar lang geleden al eens over.

Jezus’ mening over de reinheidsregels is niet overgeleverd, maar het feit dat hij zich laat aanraken door een vrouw die lijdt aan “bloedverlies” (een onnatuurlijke menstruatie) en dat hij melaatsen en lijken aanraakt, maakt wel duidelijk dat hij er geen bezwaar tegen had zijn rituele reinheid te verliezen. Zijn leerlingen zagen het niet anders: Jozef van Arimatea haalde Jezus’ dode lichaam van het kruis.

Jezus’ halachische opvattingen waren precies wat we mochten verwachten van een wijsheidsleraar die zijn wortels had in een gebied als Galilea. Men was daar praktisch genoeg om de no nonsense-benadering te erkennen die we zien in Jezus’ ideeën over de sabbatsrust. Die was prachtig, zullen de boeren hebben gedacht, maar je liet geen dier verdrinken, laat staan een medemens.

Jezus’ uitleg van de Wet, waarin praktische naastenliefde altijd voor ging, bood de Galilese plattelandsbevolking een manier om Joods te blijven in een steeds Romeinser wordende wereld, waarin traditionele, strengere vormen van Wetsuitleg onhaalbaar waren geworden.

Deze blog is gratis, maar als u me wil steunen, koop dan een van mijn boeken, doe via Livius.nl een cursus of reis (bijvoorbeeld Cyprus), of doneer. U kunt de blog volgen via het Whatsapp-kanaal.