In 97/98 bezocht de pas keizer geworden Trajanus de Lage Landen. We weten dat hij bevel gaf de limes-weg te vernieuwen: dit is dendrochronologisch vastgesteld. Wellicht heeft hij de Rijn tot aan de monding afgereisd: geen enkele antieke heerser kon de verleiding weerstaan de Oceanus te bekijken, de zee die Europa, Afrika en Azië aan de buitenzijde omringde en die zo anders was dan de Middellandse Zee.
Drieënhalf jaar later stond dezelfde keizer helemaal aan het andere uiteinde van de Rijn-Donau-limes. In 101 was hij Dacië binnengevallen, het huidige Roemenië, waar allerlei metaalmijnen een aantrekkelijke buit leken te vormen. Na een reeks plundertochten, die de plaatselijke koning Decebalus niet konden verleiden tot een open veldslag, trok Trajanus zijn leger terug naar de Donau. Dat bood Decebalus een gelegenheid bondgenoten te zoeken. Met de ruiters van de Roxolani en Bastarnae staken de Daciërs onverwacht de Donau over.
De oorlog had zich dus verplaatst van Dacië naar het Romeinse Rijk, naar de provincie Moesia. Ik heb nu gezien dat het eindeloos vlak land is, waarvan je je kunt voorstellen dat ruiters er in het voordeel zijn. Toch boekte Trajanus een eerste overwinning bij Nicopolis ad Istrum, gevolgd door een tweede in het gebied ten zuiden van de Donaudelta (de Dobroezja). Deze laatste zege was beslissend en Trajanus richtte een enorme trofee op: het monument van Adamclisi.
Het monument, dat in de jaren zeventig zó is gerestaureerd dat we het eigenlijk “reconstructie” moeten noemen, is vooral interessant om de reliëfs, die zijn vervaardigd in een provinciale stijl. Wie, zoals ik, als een blok viel voor de Mainz Pedestals, kan niet anders dan in katzwijm vallen bij de metopen van Adamclisi. De Wikipedia heeft een goede collectie foto’s.
Het interessantste reliëf staat hiernaast: het toont hoe een Romeinse cavalerist Decebalus doodt. Deze scène is ook te zien op de Zuil van Trajanus. De ruiter heette Tiberius Claudius Maximus en behoorde tot een aan het Zevende Legioen Claudia gelieerd eskadron, de Ala II Pannoniorum. Claudius’ grafschrift zou zijn gevonden in Philippi – maar ik heb het er niet gezien – en is voorzien van een derde afbeelding van dezelfde gebeurtenis. Het zou de moeite waard zijn als we wisten hoe deze drie afbeeldingen zich tot elkaar verhielden: wat is het origineel, wat de kopie, en hoe kenden de kunstenaars elkaars werk?
Ik vond het een fijne plek om te bezoeken en we hebben er zeker een uur doorgebracht. Het graf van de gesneuvelden, een lage heuvel, is er in de buurt. Het museum is in het nabijgelegen dorpje, maar het was – zoals we wisten – gesloten. Niettemin vond ik het geweldig hier, aan het andere uiteinde van de Rijn-Donau-limes, te zijn geweest.
Verder heb ik ontdekt dat je in Roemenië maar beter niet van de grote weg kunt afgaan in dorpjes met namen als “24 Augustus” of “2 Mei”. De b-wegen die daar beginnen, wel, ik ken een chauffeur die in twee uur tijd tien jaar ouder werd.
Een oud-collega van mij is Roemeense.
Telkens komt zij weer met verhalen over de ecologische rampen die plaatsvinden in haar geboorteland.
Ik zal haar ook eens vragen over de rijke historie.
Het communistische verleden overheerst bij haar nog steeds.
Vriendelijke groet,
Ga ik te kort door de bocht als ik veronderstel dat deze reliëfs de iconografische voorloper zijn van ’t ruiterstandbeeld van Marcus Aurelius & daarmee van alle moderne ruiterstandbeelden? (Het beeld van Marcus Aurelius is immers ’t enige ruiterstandbeeld dat bewaard is gebleven uit de Oudheid & daarmee een iconografische bottleneck.) Men veronderstelt dat het standbeeld oorspronkelijk een speer vasthield & bovendien zou er onder de geheven hoef van ’t paard een knielende barbaar hebben gelegen.
Nu dringt zich direct de vraag op of die veronderstellingen niet zijn gebaseerd op een poging dat standbeeld in de iconografische traditie van deze overwinning door Tiberius Claudius Maximus te plaatsen. Dat zo’n afbeelding wordt hergebruikt voor een symbolische weergave van de keizer als overwinnaar lijkt mij evenwel niet vreemd. Er zijn in de Donau-regio overigens Romeinse bakvormen teruggevonden met dezelfde voorstelling, waarbij men de ruiter identificeerde als keizer Marcus Aurelius.
Een belangrijke eerste vraag is echter of er geen oudere voorstellingen waarop een ruiter met een speer een vijand doodt. Een vergelijkbaar ouder motief is de jachtvoorstelling waarbij de heerser vanaf een paard een dier doodsteekt.