[Ik plaats vandaag en morgen drie stukjes over de slag om Arnhem online. Het tweede is van mw. Mattheij.]
Toen wij op die bewuste zondag 17 september in de kerk zaten ging het luchtalarm af. De slag om Arnhem begon. Wij mochten niet meteen de kerk uit en moesten wachten tot het luchtalarm weer af ging als teken dat de situatie veilig was.
Wij woonden in het centrum van Arnhem naast het bedrijf waarvan mijn vader na de oorlog directeur werd. Het was een groothandel in stoffen en een confectieatelier. Onder dat pand bevonden zich grote kelders. Hij had uit voorzorg al allerlei voorzieningen getroffen voor als de nood aan de man kwam. De “plaktafels” waar de nieuwe collecties op geplakt werden, waren op elkaar gestapeld voorzien van lagen schouderwatten zodat ze als bedden konden dienen. In eikenhouten vaten zat water en op een petroleumstel kon gekookt worden. Er waren accu’s waarop de lampen konden branden. Als mondvoorraad hadden we vooral erwten en bruine en witte bonen – waar ik een vreselijke hekel aan had, maar dat was gezond want het was eiwitrijk voedsel.
Toen wij om een uur of elf uit de kerk kwamen moesten wij meteen de kelders in. Wij kinderen vonden dat toch wel spannend want “de zaak” was normaliter verboden terrein voor ons. We zaten daar met familie buren en kennissen – een stuk of zeventien dacht ik. Om de kinderen af te leiden werd er veel gezongen. Vooral rare liedjes dat vonden wij leuk. Ook werd vooral door mijn moeder, die denk ik erg bang was, veel gebeden en dat deed ze dan op zo’n loeiende smachtelijke manier. Ondertussen bezetten de Engelsen precies de wijk waarin wij zaten, in een poging de brug over de Rijn te veroveren.
De volgende dag kwamen er Moffen om te controleren of wij misschien ook Engelse soldaten verborgen hielden. Mijn moeder moest toen met een geweer in haar rug “de zaak” door. Ik stond doodsangsten uit want ik begreep van alles niks en was bang dat dat ze haar wat zouden aandoen. Ook vroegen ze haar om water maar ze moest eerst zelf een slok nemen omdat ze bang waren dat ze hen zou vergiftigen.
We hadden toen een baby van een half jaar en mijn moeder was toen zo slim slim melk voor de baby te vragen. Aan dat verzoek werd voldaan.
De Duitsers hadden bezit genomen van het hele gebouw boven ons. Ik kan me nog herinneren dat op een gegeven ogenblik de Duitsers bezit hadden genomen van het privékantoor. Ze zaten breeduit op de leren clubfauteuils. Het is misschien een schande maar ik zie me nog bij een van hen op schoot zitten. Ik stak mijn handen in zijn zakken en ik haalde zo een hele voorraad gouden en zilveren sieraden te voorschijn. Ik kwam niet op de gedachte dat dat wel gejat zou zijn, maar ergens voelde ik wel dat het geen zuivere koffie was. Wat een schande achteraf, maar ik vroeg of ik er wat van mocht hebben. Goud kreeg ik niet maar wel een zilveren armbandje. Toch had ik weinig plezier van het ding want ik mocht van mijn ouders nooit wat aannemen of vinden, dit natuurlijk om te voorkomen dat er contrabande in huis zou komen.
Mijn grootvader ging af en toe naar boven om poolshoogte te nemen. En hij vertelde ons dat hij Tommies had gezien. Eén keer was mijn moeder naar boven geweest en ze vertelde ons onthutst dat het bovenste stuk van “de toren” (van de Eusebiuskerk in Arnhem) verdwenen was.
En intussen hoorden wij die bombardementen, en wij maar zingen, wat ik ondanks alles erg leuk vond.
Op dinsdagavond 19 september om tien uur ’s avonds kregen wij van de Moffen het bevel de kelders te verlaten. Buiten was het donker. De hele wijk stond in brand. Van de zenuwen liet mijn broertje een weckfles met tabak vallen die mijn vader ondanks het oorlogsgeweld nog mee had willen nemen. Uit angst dat hij op z’n duvel zou krijgen ging hij in het donker graaien naar de tabak, maar mijn vader zei dat hij door moest lopen. Mijn grootmoeder stootte haar hoofd aan de loop van een kanon dat bij ons voor de deur stond. Op straat liep ik naast mijn moeder, die het wandelwagentje duwde waar mijn kleine broertje in zat. Mijn zusje liep aan de andere kant van haar met haar vingers in haar oren. En ik liep maar te schreeuwen.
Toen we onderaan de Apeldoornseweg waren zag ik de V&D in brand vliegen. Ik maakte zo’n kabaal dat een aardige Duitse soldaat mij optilde om mij te troosten. Hij vertelde aan mijn moeder dat hij thuis ook zo’n klein meisje had. Eindelijk kwamen wij bij mijn andere grootouders aan, die meer naar de rand van de stad woonden. De volgende dag moesten we weer op pad, waarmee onze evacuatietijd begon.
Ik heb me altijd afgevraagd hoe de Geallieerden dachten de IJssel over te komen – die ligt ook nog tussen Arnhem en het Roergebied.
Dat is een smalle rivier, van de soort die de Geallieerden in Frankrijk zonder problemen waren overgekomen. In de marsopdracht van de Eerste Airborne stond dat de soldaten, als ze eenmaal de Rijnbrug stevig in handen hadden, de weg naar Apeldoorn moesten verkennen én de IJsselbruggen moesten veroveren.
Lees even mee wat hier feitelijk staat: men wilde dus niet alleen naar het oosten uitzwenken, maar ook via Apeldoorn doorstoten naar het IJsselmeer. Een bombardement van de Afsluitdijk zou daarna een goed getraind en goed bevoorraad Duits garnizoen in de Randstad hebben geïsoleerd. Tankslagen dus in Rotterdam om de haven veilig te stellen.
Hoe erg het ook is geweest dat de Geallieerden bij Arnhem verloren, voor Nederland was het een zegen.
Een zegen voor nederland? Dat weet ik niet hoor. Het 15e leger (Von Zangen) kon zich terugtrekken maar was in september niet voldoende georganiseerd om later ’tankslagen om Rotterdam’ te leveren. dat materiaal hadden ze helemaal niet. Hoogstwaarschijnlijk, ALS het plan gelukt was, zou de hele Duitse verdediging van Nederland (en ik neem ook aan noord-Duitsland) in chaos geraakt zijn. En zo belangrijk was Rotterdam ook weer niet – men had Antwerpen al. De bezetting had hier in oktober beeindigd kunnen zijn, een (honger)winter eerder.
Nee, men had de Antwerpse haven nog niet. De Duitsers hielden Walcheren bezet en daarmee de toegang tot de Antwerpse haven.
http://www.go2war2.nl/artikel/582/Slag-om-de-Schelde.htm?page=6
Alle aanvoer ging nog via Normandië en dat was de grote oorzaak van het vastlopen van het geallieerde offensief. Ook Patton in de Elzas had er last van. Zelfs als Market Garden geslaagd was is het nog maar de grote vraag of de bezetting in 1944 geëindigd was. Bedenk ook dat de Duitse oorlogsproductie in de herfst van 1944 feitelijk haar hoogtepunt bereikte.
De beste kans had wellicht (althans volgens Ian Kershaw) het geallieerde centrum onder generaal Hodges. Op 11 september trokken zijn troepen Duitsland binnen tussen Aken en Trier. Vandaar kon hij wellicht richting Roergebied.
Ah, dankjewel. Dat ze zouden doorstoten naar het IJsselmeer wist ik wel, maar was niet relevant voor mijn opmerking. Was de opdracht de IJsselbruggen gespecificeerd of in algemene termen gesteld?
Algemene termen, als ik me goed herinner: een soort vervolgopdracht voor als er tijd en middelen over zijn.