“Een strijd tegen een traditie is geen gevecht met de ratio.” Dat is wat Max Westerman een tijdje geleden schreef in het Handelsblad. U leest het hier. Hij betoogt dat traditieliefhebbers – of het nu gaat om het afsteken van vuurwerk, Zwarte Piet of het koningshuis – zich niet zomaar moeten bedienen van het argument “het is nu eenmaal traditie” en zich in de argumenten van de tegenstanders moeten verdiepen.

Ik ben het daarmee eens. De eerste persoonlijke herinnering die me te binnen schiet is dat ik, toen ik in Leiden afstudeerde, verbaasd was een bul te krijgen in het Latijn en het Nederlands. Engels en Nederlands leek me, met het oog op de internationalisering, een stuk praktischer, maar mijn suggestie dat aan te passen, opdat mensen in buitenlanden ook begrepen wat Leidse alumni vermochten, liep stuk op traditie. Beetje gênant, want universiteiten zijn ingesteld om te denken zonder acht te slaan op autoriteit of traditie.

Houdt die internationalisering even in gedachten, ik kom er zo op terug. Het gaat me nu eerst om een ander aspect van Westermans stuk: al heb je miljoen keer gelijk over vuurwerkliefhebbers, Zwarte Piet, de monarchie of desnoods Leidse afstudeerceremonies, dat gelijk doet er niet toe.

Dit is het soort thematiek waar de wetenschapscommunicatie iets zinvols kan bijdragen.

Wetenschapscommunicatie

Eerst wat voorbeelden uit de Oudheid, omdat ik die nu eenmaal het beste ken. Je kunt een Griek er niet van overtuigen dat Macedoniërs in de Oudheid niet werden beschouwd als Grieken. Je kunt een gelovige er niet van overtuigen dat zijn favoriete interpretatie van een antieke tekst niet overeenkomt met wat de wetenschap erin ziet. Je kunt Iraanse nationalisten er niet van overtuigen dat Cyrus de Grote geen mensenrechtenagenda had. Je kunt mythicisten er niet van overtuigen dat Jezus wel heeft bestaan. En zo voort.

Toch zijn dat de feiten: in de Oudheid golden Macedoniërs niet als Grieken (hun koningen wel), de Bijbel zegt andere dingen dan veel christenen erin lezen, de Cyruscilinder is geen mensenrechtendocument en Jezus heeft bestaan. De feiten voor zich laten spreken is dus onvoldoende.

Dus leg je aan een scepticus de wetenschappelijke methodes uit. Je gaat er immers van uit dat hij wel zal inzien dat die methodes weldoordacht zijn en het meest redelijk. Vervolgens wijst de scepticus dan echter de methode af. Eén uitzondering is doorgaans voldoende om te beargumenteren dat deze of gene wetenschappelijke methode ook niet perfect is. Dat de erkenning van die imperfectie het begin van alle wijsheid is, begrijpt men niet. (Dat geeft ook niet, want zonder begrip van de onvolledigheid kun je minister van onderwijs en wetenschappen worden.)

Hamvraag

De hamvraag, waar wetenschapsvoorlichters zich het hoofd over breken en die Max Westerman negeert, is waarom mensen zich door perfect rationele argumenten niet laten overtuigen. Geloof me, ik heb met tientallen mensen gecorrespondeerd om te achterhalen waarom ze nog liever de historisch-kritisch methode opgaven dan erkenden dat Macedoniërs destijds niet als Grieken werden beschouwd. Uiteindelijk krijg je volstrekt irrationele argumenten (“zoiets voel je als Griek gewoon aan en omdat je geen Griek bent, snap jij dat niet”).

Waarom nog liever de erkenning dat men irrationeel is dan erkenning dat de feiten anders zijn dan men denkt? Het antwoord ligt in een achterliggende bezorgdheid. Als de Macedoniërs destijds niet werden beschouwd als Grieken, mag de FYROM territoriale aanspraken stellen op Thessaloniki. Als de Bijbel niet is zoals ik denk, wat is dan wel waar? Als Cyrus geen mensenrechtenactivist was, had de laatste sjah ongelijk, had Khomeiny misschien een beetje gelijk en stonden mijn ouders, die in ballingschap moesten gaan, aan de verkeerde zijde van de revolutie. Als Jezus heeft bestaan, heb ik geen argumenten meer tegen christenfundamentalisme.

Die bezorgdheden zijn irrationeel en hét probleem in de wetenschapsvoorlichting is dat de universiteiten zich er geen raad mee weten. Irrationele angsten zijn immers onwetenschappelijk en worden daarom terzijde geschoven. Voor de betrokkenen zijn ze echter wél reëel en door er niet op in te gaan, roept de universiteit steeds meer woede over zich af.

Internationalisering

Tot zover de voorlichting. Nu Max Westerman en de internationalisering.

Nederland heeft alles wat het aan identiteit bezat, opgegeven. We leven in een internationaliserende wereld. Dat heeft allerlei voordelen, maar dat wat ons als Nederlanders verbindt, verdwijnt. Bedrijven die ooit een nationale trots belichaamden (DAF, Fokker, KLM, Hoogovens), zijn inmiddels in buitenlandse handen. De economie is geïnternationaliseerd en we hebben die niet meer in eigen handen. Je kunt je baan kwijtraken omdat er iets met de begroting in Athene mis is. Mutatis mutandis geldt hetzelfde voor ons onderwijs of voor de kunst.

Dat mag, ja dat moet. Globalsering leidt immers tot welvaart. Onderwijs is het gemeenschappelijk bezit van de hele mensheid en de kunsten mogen welhaast per definitie niet kijken op een grens meer of minder. Mensen als Max Westerman (internationaal correspondent) of ikzelf (volgende week weer in Beiroet) profiteren ervan.

Irrationeel maar reëel

Er is rationeel niets tegen internationalisering in te brengen, maar inmiddels voelen veel mensen zich knap identiteitloos. Uiteraard krijgen “de buitenlanders” de schuld. Irrationeel, maar veel Nederlanders ervaren het als realiteit. Als ze het willen aankaarten, worden hun argumenten, juist omdat die niet rationeel zijn, genegeerd, wat bijdraagt aan de wrok.

Wat resteert is een mokkend beroep op de traditie. Irrationeel. Maar daarom niet minder reëel. En je kunt die mensen niet afserveren met opmerkingen als die van Westerman. Je moet je verdiepen in de diepere ongerustheid van die mensen. Zeggen dat ze irrationeel zijn, getuigt van gemakzucht en minachting voor de bezorgdheden van de gesprekspartner.

Dat zal echter wel de toekomst zijn. Onze bestuurders hebben weinig geduld met irrationaliteit. We zullen de technocratie worden binnengerommeld.

Deze blog is gratis, maar als u me wil steunen, koop dan een van mijn boeken, doe via Livius.nl een cursus of reis (bijvoorbeeld Cyprus), of doneer. U kunt de blog volgen via het Whatsapp-kanaal.