In de vroege vijfde eeuw werd Romeins Libië onder de voet gelopen door woestijnnomaden die bekendstaat als de Laguatan. De ruiters – soms op een dromedaris, vaak op een paard – wisten dat het gebied nauwelijks werd verdedigd. Misschien kenden ze de oorzaak: de Donaugrens stond onder druk en de Rijngrens was al bezweken. Constantinopel en Rome werden omgevormd tot de grootste vestingen van de oude wereld, met muren die nog altijd indrukwekkend zijn. In de ene stad deden ze dienst tot 1453, in de andere tot 1870. Het Romeinse Rijk werd dus bedreigd en alle troepen waren nodig aan het front.
En dus werd de Cyrenaica, het noordoosten van Libië, ontdaan van troepen en meteen onder de voet gelopen. Kyrene, ooit een van de belangrijkste culturele centra van de Griekse wereld en een van de rijkste steden van het Romeinse Rijk, zou nooit meer worden herbouwd. Toen het aan de Donau-grens even rustig was, kwam een generaal Anysius naar Libië, en hij boekte zowaar enig succes, maar verder was de verdediging overgelaten aan het privé-initiatief van de bewoners. Synesios, een rijke grootgrondbezitter, beschrijft in zijn brieven hoe het van kwaad tot erger ging. Zijn Katastasis is de deprimerende beschrijving van de totale vernietiging van het aloude gebied.
Maar niet alles was verloren. De havensteden bleven in Romeinse handen, ja bloeiden. In bijvoorbeeld Apollonia werden aan het begin van de zesde eeuw verschillende nieuwe kerken gebouwd, wat erop duidt dat er enige rust was. We lezen dat Theodora in Apollonia verbleef als maîtresse van de gouverneur voordat ze trouwde met keizer Justinianus (r.527-565), en dat bewijst dat de elite van de havenstad contact had met de Rijkselite. Desondanks beschrijft Prokopios de situatie in de Cyrenaica als “verwaarloosd”.
Justinianus liet het er niet bij zitten. Hij stuurde troepen en het staat vast dat er vanaf zijn regering permanente garnizoenen waren in bijvoorbeeld Marsa Matruh en Tobroek. Andere vernieuwde garnizoenen lagen in Ptolemais, Taucheira en Berenike, in twee abdijen, en in de haven van Boreum.
De datum van al deze versterkingen is niet met zekerheid bekend, maar we weten dat in 533 een ander leger werd gestuurd naar Karthago (wat duidt op belangstelling voor de zuidkust van de Middellandse Zee) en dat in 539 de stad Theodorias werd gesticht, vrij ver in het binnenland. Dit betekent dat de Ananeosis (“vernieuwing”) van de Cyrenaica plaatsvond in de jaren 530. Indien dit correct is, kan ook de kerk van Ras al-Hillal tot dit project van vernieuwing worden gerekend.
In Theodorias, het huidige Qasr Libya zijn twee kerken opgegraven. Ze hadden fenomenale mozaïeken. Eén fragment daarvan is hierbij afgebeeld en is door mijn zakenpartner gefotografeerd in het museum van Qasr Libya. Het stelt Ananeosis voor, de verpersoonlijking van de Vernieuwing van de Cyrenaica: een vrouw met een mand vol fruit. Hier is de rest.
Het leukste is haar hand. Let op de duim, die rechtsonder zit. Dit kan alleen als de handpalm naar ons is toegekeerd. Ze zwaait dus. Omdat ze ons aankijkt, is het geen gekke conclusie dat ze zwaait naar ons. Zulke poses zijn bekend uit de grafsculptuur, maar ik kan op het moment waarop ik dit schrijf geen ander antiek mozaïek bedenken van dit soort barokke grapjes.
[Dit was de vierenzeventigste aflevering in mijn reeks museumstukken; een overzicht is hier.]
“Dit kan alleen als de handpalm naar ons is toegekeerd.”
Volgens mij klopt je redenering niet.
1. Let op de lijn gevormd door de aanzet van de vingers. Haar hand is gedraaid.
2. Let op de buiging van de vingers. Die is naar haar toe. Dat kan alleen als de handpalm naar haar is toegekeerd en de rug van de hand naar ons.
Conclusie: het is de hand van een stiekemerd die de rechterborst van de vrouw probeert te grijpen.
Of de schilder is een anatomische kluns.
Mnb:
Dat is zo niet te zien. Het kan ook van haar af zijn. Het is een mozaiek, geen Rembrandt of Vermeer in olieverf. Ik denk dat Jonas redenering wel klopt.