Het zal wel in uw agenda voorgedrukt staan: het is vandaag “epifanie”. Dat is de antieke naam voor de verschijning van een godheid. In een christelijke context wordt dat doorgaans geassocieerd met de aanbidding van de pasgeboren Jezus door de wijzen uit het oosten. Zij hadden een ster gevolgd die, zoals de evangelist Matteüs het beschrijft, de geboorte van een koning der Joden aankondigde.
Er wordt al eeuwen gespeculeerd wat dat hemelteken kan zijn geweest. Giotto, die in 1301 de komeet van Halley had gezien, schilderde een staartster in de Scrovegni-kapel; Johannes Kepler meende dat het een drievoudige samenstand was van de planeten Jupiter en Saturnus; in recentere tijden is geopperd dat het een supernova was. Even leek een oplossing in zicht, toen spijkerschriftspecialisten de Mesopotamische voortekencatalogus uitgaven, maar een hemelteken dat de sterrenwichelaars verplichtte af te reizen richting buitenland, zat er niet bij. Kortom, er is nooit een hemelteken gevonden dat werkelijk “past”. Een overzicht van de theorieën vindt u hier.
Dat overzicht is gemaakt door mijn vriend Jan Pieter, die er nooit een geheim van heeft gemaakt christen te zijn. Voor hem heeft de Bijbel een speciale status en hoewel hij zeker niet alles letterlijk neemt, gaat hij ervan uit dat er werkelijk iets aan de hemel te zien is geweest. Ik denk van niet, omdat Matteüs het betreffende gedeelte van zijn evangelie zó heeft geconstrueerd dat een reeks voorspellingen in vervulling gaat, waarvan de opvallendste is dat de “zoon van David” afkomstig moet zijn uit Betlehem. Andere profetieën zijn dat geweeklaag zal klinken in Rama, dat God zijn zoon uit Egypte zal roepen en dat de komst van de messias gepaard zal gaan met de verschijning van een ster. Dit geldt als hét messiaanse motief bij uitstek.
Matteüs schreef een verhaal waarin al die profetieën in vervulling gingen. Omdat het zo duidelijk een eigen compositie is, is er al sinds mensenheugenis een vrij brede consensus onder historici, classici, theologen en andere letterdames en -heren dat zoeken naar een werkelijk hemelverschijnsel niet zinvol is.
Geen wetenschapper neemt de Bijbel letterlijk, dacht ik, maar ik had gerekend buiten de astronomen. Die hebben in oktober aan de Groningse Rijksuniversiteit een colloquium georganiseerd over de ster van Betlehem. Hier leest u het verslag dat Govert Schilling ervan deed in De Volkskrant. De aanwezige geesteswetenschappers maakten gehakt van de theorie. Het venijn zit in de staart van Schillings stuk: vijf astronomen blijken diep religieus.
Dat mensen gelovig zijn, is alleszins respectabel. Mijn vriend Jan Pieter is daar open over en als hij de Bijbel letterlijker neemt dan wetenschappers doen, vind ik dat prima. Hij heeft nooit beweerd een wetenschapper te zijn en wat meer is: hij staat open voor andere interpretaties. Ik heb meer moeite met dat Groningse colloquium. Wetenschappelijk viel er niets te bespreken en het is verontrustend dat de aanwezige astronomen voetstoots aannamen de Bijbel letterlijk letterlijk te mogen nemen. Hoe weinig mag je in Groningen weten van wetenschap?
Minstens even verontrustend is dat de geesteswetenschappers de astronomen niet in een voortijdig stadium hebben uitgelegd dat Bijbelteksten in de wetenschap dezelfde status hebben als andere antieke teksten. Wat zou zo’n nutteloos colloquium hebben gekost? Wat bedoelen ze er eigenlijk mee dat de Rijksuniversiteit Groningen werkt aan de grenzen van het weten?
PS
Toevallig snijdt Maarten Keulemans dit weekend dezelfde thematiek – wetenschappers die een religieuze agenda lijken na te jagen – aan op zijn blog: Zijn daar geen wetten tegen?
[Mijn wekelijkse religiecolumn, afgelopen maandag op Sargasso.]
“gaat hij ervan uit dat er werkelijk iets aan de hemel te zien is geweest. Ik denk van niet”
Jullie benaderen de kwestie allebei vanuit de verkeerde hoek. Het probleem is juist dat er in die jaren veel te veel aan de hemel te zien is geweest. Dat moet ook voor astronomen niet moeilijk te begrijpen zijn.
Als daar wetgeving tegen komt stel ik de volgende straf voor: tienmaal het volgende overschrijven.
http://www.bartleby.com/37/3/14.html
Met Keulemans ben ik het echter niet heel erg eens en dat zal je wellicht verbazen, omdat ik een 7 op de schaal van Dawkins ben. Het is wel juist dat godsdienstfilosofie maar een armoedige zooi is en niet alleen in Nederland. Craig, Feser, Plantinga, Haught …. het is niet best. Ik heb de proefschriften van zowel Rutten als Riemersma (De Lachende Theoloog) gelezen en die zijn niets beter. Inderdaad is ook juist dat ze allemaal een vooropgezette conclusie beargumenteren. Daar rekende Bertrand Russell bijna 70 jaar geleden al mee af aan het einde van zijn hoofdstuk over Thomas van Aquino. De enige uitzondering die ik kan noemen is Richard Swinburne. Tenslotte is juist dat dik 80% van de filosofen ongelovig is en dat ze neerkijken op hun familieleden van de godsdienst tak.
“Wetenschappelijke objectiviteit is een eigenschap van wetenschappelijke aanspraken ….”
Filosofie is geen wetenschap. Filosofie is speculeren over wat de wetenschap (nog) niet kan weten. Dat is een nobele, interessante, belangrijke en eerzame bezigheid, maar we kunnen aan filosofie niet dezelfde eisen stellen als aan wetenschap.
“hun privé-opvatting ís hun werk geworden”
Daar is niets mis mee. Het probleem is dat hun privé-opvatting tevens de vaststaande conclusie is. Dat resulteert onveranderlijk in het verwerpen van wetenschap, ook al geven ze dat meestal niet zelf toe. Rutten verwerpt het natuurkundig probabilisme en Riemersma beweert juist dat de evolutietheorie een toevalstheorie is.
Ze zouden hun tijd beter kunnen besteden aan de vraag hoe christelijke theologie te verenigen met wetenschap. Taede Smedes schijnt daarmee bezig te zijn; Haught schijnt er een boek over te hebben geschreven. Ik heb ergens gelezen dat Nederlandse theologen zich al zo’n honderd jaar geleden hebben afgevraagd wat de consequenties van de evolutietheorie zouden zijn voor het christelijk geloof. Het fundamentalistische antwoord kennen we. Het boeit mij niet zeer, maar het lijkt me heel wat nuttiger dan oude wijn van Aristoteles (de Eerste Beweger) in een nieuw zakje te stoppen, zonder wetenschappers te raadplegen. Hint: Craig werd met zijn Kalam een klein jaar geleden afgemaakt door de natuurkundige Sean Carroll.
”Hij heeft nooit beweerd een wetenschapper te zijn en wat meer is: hij staat open voor andere interpretaties.” Het lijkt erop dat u zelf het omgekeerde doet: u noemt zichzelf wetenschapper maar staat niet open voor andere interpretaties. Het verhaal over de kerstster is wetenschappelijk bekeken inderdaad onderdeel van de constructie van Lukas. We hebben het over een oude bron die niet altijd letterlijk moet worden genomen. U kunt echter absoluut niet hardmaken dat het onmogelijk is dat bepaalde stukken uit de Bijbel, net als andere antieke teksten, toch vatbaar zijn voor een interpretatie die iets over de toenmalige werkelijkheid zegt. Dat is ook niet per se wat u beweert, maar wel specifiek over dit gedeelte van deze bron. U kunt de eventuele werkelijkheid van dit Bijbelgedeelte nooit uitsluiten. Wat mij betreft is het daarom geen enkel probleem als er onderzoek wordt gedaan naar een bepaalde passage, die ook nog eens een iconische status heeft. Zeker als het gelovigen betreft: heb respect voor hun zoektocht naar een goede interpretatie van een voor hen heilig boek, en wees blij dat ze überhaupt wetenschappelijk onderzoek prefereren boven klakkeloze aannames.
Eh, noem ik mij wetenschapper?
Ik ben niet gepromoveerd, werk niet aan een universiteit en doe geen onderzoek.
Neem me niet kwalijk, afgaand op de blogs die ik gelezen heb ging ik daar vanuit(zie het als compliment), u noemt zich inderdaad nergens wetenschapper. Ik denk echter dat dit de inhoudelijke kant van mijn reactie geen afbreuk doet.
Volgens de legende vindt de naam Morrien en de ster in het bijbehorende familiewapen met een Moor in de helmversiering zijn oorsprong in de Moor onder de drie koningen en de ster van Bethlehem.
Zie ook MORRIËN 0401201511.11 op
http://geloofenwetenschap.nl/index.php/nieuws/item/568-godsgeloof-prima-te-verdedigen/568-godsgeloof-prima-te-verdedigen.html?start=25
“Het zal wel in uw agenda voorgedrukt staan”.
Hmm… ik denk dat er tegenwoordig veel meer mensen zijn die ‘sterren volgen’ 😉 dan vroeger. Maar ik twijfel of er nog veel gedrukte agenda’s hebben.