Een paar dagen geleden publiceerde de hoogste leider van de islamitische republiek Iran, ayatollah Khamenei, een open brief aan ‘de jongeren van Europa en Noord-Amerika’. Hij prijst de eerlijkheid waarmee westerse historici de negatieve kanten van de slavernij, het kolonialisme en de onderdrukking van minderheden onder ogen hebben gezien en daagt de jongeren uit te bedenken waarom zulk revisionisme wél heeft plaatsgevonden als het gaat om het verleden maar niet als het gaat om de hedendaagse islam.
Khamenei vraagt de jongeren te zoeken naar de redenen waarom zijn religie in de westerse media steeds verkeerd wordt voorgesteld en adviseert hen om over de islam kennis op te doen uit de eerste hand, door gesprekken met gelovigen, door de Koran te lezen en door te leren over Mohammed. De ayatollah stelt expliciet dat hij de westerse jeugd niet vraagt om zijn interpretaties van het geloof over te nemen; hij probeert, zo schrijft hij, slechts de dynamiek te doorbreken waarmee terroristen worden gepresenteerd als representatief voor de islam.
Hij wijst verder op de paradox dat, uitgerekend in een tijd waarin de geografische grenzen door allerlei moderne media wegvallen, veel westerlingen de islam alleen kennen via de massamedia en niet door contacten met moslims. Tot slot spreekt hij de hoop uit dat jonge mensen ‘een brug van bespiegeling en eerlijkheid’ slaan en nieuwe vragen zullen stellen, opdat toekomstige generaties over de relatie tussen de islam en het westen zullen schrijven zonder ressentimenten.
Tot zover het schrijven van de Iraanse leider. Ik vermoed dat het weinig respons zal krijgen. Wie het wil negeren, kan immers altijd wel een argument verzinnen, bijvoorbeeld een jijbak: geven Iraanse media de westerse waarden dan wél eerlijk weer? U kunt zelf andere redenen bedenken waarom deze brief onbeantwoord zal blijven.
Toch wil ik – op het gevaar af voor dhimmi te worden uitgemaakt – iets vóór Khamenei zeggen. Ik denk namelijk dat hij oprecht probeert de spiraal van negativiteit te doorbreken. Voor iemand die we niet echt kennen om zijn aardige opmerkingen over het westen, slaat hij, zoals ook anderen observeerden, een opvallend vriendelijke toon aan.
Toch is er een probleem. De ayatollah gaat ervan uit dat meer kennis automatisch zal leiden tot minder ressentiment. Dat optimisme kan ik niet delen. Wie meer kennis heeft van een religie, weet immers óók beter hoe hij gelovigen kan treiteren. Belangrijker dan kennis is wederzijds vertrouwen: de erkenning dat de andere partij weliswaar anders over dingen denkt, maar daarom nog wel respect verdient. Wanneer die houding er is, kan meer kennis leiden tot meer begrip. Ontbreekt ze, dan wordt extra informatie alleen een instrument om anderen meer pijn te doen. Wilders wist voldoende over de islam om te weten dat hij met een oproep de Koran te verbranden, alle gelovigen op de kast zou jagen. Omgekeerd wist Ahmadinejad dat de holocaustontkenning een westerse open zenuw is.
Hoewel ik dus niet geloof dat kennis automatisch leidt tot tolerantie, wil ik, net als in een eerder stuk op deze plaats, niet al te pessimistisch zijn. De meeste westerse politici hebben de aanslagen in Parijs niet aangegrepen om alle moslims onder verdenking te plaatsen. In tegendeel: de politici maakten onderscheid tussen islam en pervertering. De dynamiek waarmee terroristen worden gepresenteerd als representatief voor de islam, is allang doorbroken en Khamenei heeft al gekregen wat hij vraagt.
[Mijn wekelijkse religiecolumn, afgelopen maandag op Sargasso.]
Zijn tekst:
“What I want to say is: Don’t allow this dynamic and effective reality in today’s world to be introduced to you through resentments and prejudices. Don’t allow them to hypocritically introduce their own recruited terrorists as representatives of Islam.”
vertaal je met:
“hij probeert, zo schrijft hij, slechts de dynamiek te doorbreken waarmee terroristen worden gepresenteerd als representatief voor de islam.”
De Sargasso-lezer heeft een punt: je schuift zijn complotterige beschuldiging dat de islamitische terroristen door het Westen zijn gerekruteerd onder het tapijt. Dat haalt je stelling dat Khamenei oprecht de spiraal van negativeit probeert te doorbreken onderuit.
Ja, zo kun je dat zien en ik dacht daaraan toen ik het schreef. Het probleem is hier dubbel. Het één is: in het Midden-Oosten wordt alles als complot afgedaan en niemand is daar heel serieus over. Het is een beetje de manier van praten.
Het tweede probleem is: het klopt eigenlijk ook een beetje wel. Er zijn wel degelijk pogingen gedaan gematigde vormen van islam zwart te maken door ze met extreme vormen te linken. Ik denk ook dat je kunt denken aan het financieren van anti-islamistische politici: Israël dat Wilders subsidieert.
Respect kan hij krijgen op het moment dat ze daar stoppen met in het openbaar ophangen van homo’s.
Hij is degene die dat kan bewerkstelligen.
Het doet me denken aan de brief van Khomeini aan Gorbatsjov, waarin de ayatollah de sovjetleider uitnodigde tot de islam. Khomeini raadde ‘Gorbi’ niet aan om de Koran of de overleveringen te lezen, maar zich te verdiepen in de werken van al-Farabi, Avicenna en Ibn ‘Arabi. Overigens tot woede van de Iraanse geestelijkheid.
Ik meen begrepen te hebben dat het binnen de meer conservatieve islam niet echt aangemoedigd wordt om de wortels van de Islam historisch te onderzoeken, en dan bedoel ik historisch. Dus door de bronnen met elkaar te vergelijken en het kaf van het koren te scheiden. Door vragen te stellen aan die teksten en logische conclusies te trekken, zodat er een corpus van Koran-studies ontstaat dat niet gebaseerd is op louter overlevering, maar op gedegen wetenschappelijk onderzoek. Tot die tijd blijven de koran en de hadith sprookjesboeken, net als de bijbel voor er onderzoek naar de bronnen daarvan werd gedaan.
Jona, ik heb ook wel moeite met je benadering in dezen. Niet omdat ik denk dat je een “dhimmi” bent (iedereen die dat woord nog in een discussie durft gebruiken zou stokslagen moeten krijgen, maar dat geheel terzijde). Maar ik vind het toch wel rijkelijk naïef om uit te gaan van oprechte bedoelingen bij meneer Khamenei.
Meneer is volgens mij een hele grote schoft, en zeker niet op zijn woord te vertrouwen. Niet eens (alleen) omdat onder zijn gezag homo’s en anderen worden gedood zoals hierboven al gememoreerd. Want hoe bizar ook, het is in theorie natuurlijk best mogelijk dat hij er oprecht van overtuigd is dat het helaas noodzakelijk is om mensen dood te maken. Bizar, maar niet onmogelijk.
Hij is echter vooral een schoft vanwege de manier waarop hij machtspolitiek bedrijft in Iran en daarbuiten. De manier waarop hij het toch al rottige theocratische systeem van Iran op byzantijnse wijze verder weet te perverteren om maar zelf aan het bewind te blijven met zijn meest reactionaire vriendjes. Daaraan kan je zien dat hij beslist niet oprecht is, maar gewoon een cynische manipulerende dictator.
Als zo iemand het heeft over bespiegeling en eerlijkheid en meer van dat soort frasen dan moet volgens mij je eerste reactie zijn om je af te vragen welke stiekeme bedoelingen daar eigenlijk achter zitten. Het is hem niet om begrip, dialoog, vrede en whatever te doen, maar om iets anders. Laat je geen zand in de ogen strooien.
Weg met die man.
Het valt niet echt euvel te duiden, dat Europeanen de woorden van de geestelijk leider vanuit westerse maatstaven wegen. Dat zijn immers de enige maatstaven die men hier kent. Nee, ik ben beslist geen fan van de Islamitische Republiek. Ik weet alleen wel, dat Iraanse waarden en normen daar geldig zijn, zo goed als Europese waarden en normen dat hier zijn.
In de vraag van Khamenei herken ik de afkeer van de soenitische terroristen, zoals die de laatste -pak ‘m beet, hou ‘m vast- anderhalf jaar stevig aan de weg timmeren. ISIS, Boko Haram, Al Nusra en aanverwante artikelen, het zijn alle groepen die op meerdere manieren een bedreiging vormen voor de wereld, inclusief de Islamitische Republiek Iran. Khamenei baseert zijn oordeel, dat wij kennelijk geen contacten onderhouden met moslims waarschijnlijk op de extremistische berichten over Pegida, Wilders c.s. en andere fanatieke Islambestrijders. Dat het gros van de stedelingen in West-Europa te maken heeft met moslims in de vriendenkring, als buren, collega’s of, zoals wij hier in Rotterdam, als burgemeester, is kennelijk niet doorgedrongen. Dat de Islam bij mensen kan zijn zoals sproeten (je hebt ze. Het maakt onlosmakelijk onderdeel van je uit, maar het stoort niet en is op geen enkele manier interessant om er gespreksonderwerp van te maken) lijkt voor de man ondenkbaar.
Ik geloof wel in de opening die hij zoekt. Ik zou hem alleen niet verder vertrouwen dan ik hem zag. Het terroristisch verleden van de vorige president (Ahmedinejad) moffelt hij mij te makkelijk onder het (Perzisch) tapijt. Bovendien is elke Iraniër die overeind houdt, dat de revolutie van 1979 een Islamitische Revolutie was onbetrouwbaar. Iedereen weet, dat die revolutie een brede revolutie was van krachten uit het hele spectrum. Dat de balling Khomeini zijn kans schoon zag om die revolutie te kapen is voor de goedwillende Perzen nog steeds een straf.
Er is nog een andere kant aan “kennis leidt tot meer begrip”. De diverse keren dat ik me onderdompelde in een ander milieu dan het mijne, werden mijn vooroordelen, of die van de gemeenschap die ik wilde weerlegd zien, eerder bevestigd. Ik merk ook rondom mij dat mensen die met beide voeten in de realiteit staan, zoals leerkrachten, politiemensen, artsen en verplegers, niet zo hoopvol zijn over het multiculturele of de maakbaarheid van de mens/maatschappij in het algemeen, als de minder door realiteit gehinderde stemmen in de media. Natuurlijk zijn ieders ervaringen anekdotisch. Maar als je alle ervaringen naast mekaar legt, zie ik niet zo’n vrolijk plaatje.
We hebben zeer moeizaam een seculiere maatschappij opgebouwd. Onder druk van het extremisme zijn er nu veel stemmen om de “gewone Islam” een meer prominente plaats te geven. Persoonlijk vind ik dat een veel ingrijpender overwinning van het extremisme dan een ontploft gebouw of een paar vermoorde onschuldige burgers.
Gezien sommige negatieve reacties over de brief, geef ik Khamenei toch wel gelijk. Hebben jullie zijn hele brief wel gelezen? Je moet niet de boodschap uit zijn context halen. Er staat meer in geschreven dan Jona Lendering naar verwijst.
Op een dag waren er twee studenten uit Tel Aviv naar ons middelbare school gekomen om ons te vertellen dat zij een normaal leven hebben zoals wij hier in Nederland. Volgens hun was oorlog een stukje van het hele beeld; daarom klaagden ze over de Westerse media die alleen de oorlog in beeld brengt.
Nogmaals: lees onbevooroordeeld even zijn brief, het neemt niet veel tijd.
Beste Denker,
Ik vind het nogal wat om de reacties maar als negatief weg te zetten. Volgens mij is er juist vooral genuanceerd op gereageerd. Vergeet niet, dat de waarde van iemands brief niet alleen wordt bepaald door de tekst in die brief, maar eveneens door de afzender. Khamenei heeft een zekere, persoonlijke geschiedenis die hij met zich meedraagt, ongeacht wat hij doet. Dat die geschiedenis niet als onverdeeld positief valt te bestempelen mag duidelijk zijn. Het onbevooroordeelde lezen is goed, maar vergeten te zien uit welke koker zo’n brief komt is naïef. Dáár pas ik voor.
Beste busshowfeur,
Wat als de persoonlijke geschiedenis van Khamenei aan jou en mij verkeerd is verhaald? Dat verteld hij in zijn brief over zijn geloof in het geheel. Wij kennen deze meneer meestal van de Westerse media. De Iraanse politiek en economie (lees olie) was jaren lang in handen van de Britten en daarna tot aan de revolutie in ’79 in handen van de VS. Wanneer zij zo’n waardevolle schat verliezen van een stel geestelijken, denk je dan dat ze die mannen met tulbanden gaan prijzen om hun revolutie? Hoeveel leugens hebben ze wel niet verteld tijdens de Vietnamoorlog om hun eigen doelen te bereiken. Is het niet mogelijk dat ze hetzelfde met Iran aan het doen zijn?
Ik pas natuurlijk op als ik iets lees en ik neem ook rekening met wie iets zegt. Maar deze man zegt nadrukkelijk in zijn brief ‘ik zeg niet om mijn interpretatie van de Islam als basis aan te nemen in jullie onderzoek naar de Islam’. Hij zegt maak kennis met de islam d.m.v. zijn eigen bronnen. Lees de koran zelf, niet de verzen die uit hun context worden gehaald en naast elkaar worden geplakt. Wat heeft dit met de geschiedenis van Khamenei te maken? Dus volgens mij kan je gerust onbevooroordeeld zijn brief even doornemen.