En hup, daar draait de historische mallemolen weer: dit keer dankzij de actiegroep “Michiel de Rover”, die protesteert tegen de speelfilm over Michiel de Ruyter, waarin een “koloniale zeeschurk” zou worden verheerlijkt. Het probleem is natuurlijk dat de admiraal bij vriend én vijand – voor één keer is het cliché terecht – bekendstond als een nette kerel. “The good enemy”, zoals de Engelsen hem noemden. En zij konden het weten. Een zeeschurk was hij niet.
Koloniaal dan? De Ruyter heeft niet uitzonderlijk veel met slavenhandel van doen gehad. Eigenlijk vooral indirect, zoals iedereen in het zeventiende-eeuwse Holland. De actiegroep vindt echter dat daaraan aandacht had moeten worden besteed. “Onze geschiedenis wordt daar niet in verteld, over slavernij wordt niet gepraat,” zo klaagt een van de actievoerders.
Dat klopt. De geschiedenis van de slavernij wordt niet verteld. De film is namelijk een voorbeeld van grotemannengeschiedenis en geen sociale geschiedenis. Dat is een ander onderwerp. Het is een beetje als hockey en tennis: allebei sport, maar heel anders. Je verwijt Federer ook niet dat hij geen strafcorners neemt.
Je kunt ook een film maken over Alexander de Grote, zonder de slavernij te tonen die zijn imperium draaiende hield. Of een film over de Kruistochten zonder aandacht voor horigheid en lijfeigenheid. Of een verfilming van Oorlog en vrede zonder in te gaan op het lot van de Russische boerenstand. En die films zijn dan ook gemaakt.
Ik ontken niet dat slavernij en racisme belangrijke thema’s zijn. Dat zijn de positie van de vrouw, de omgang met homoseksualiteit en de menselijke invloed op het klimaat echter eveneens. Als je in een speelfilm aan elk van die thema’s aandacht moet besteden, kun je aan de gang blijven.
De simpele waarheid is dat het verleden het verleden is en het heden het heden. Wij hebben bepaalde zorgen, ideeën en gevoeligheden. In het verleden hadden ze die ook, maar die waren anders. Daaruit volgen – heel simpel – twee conclusies.
De eerste is dat wij het verleden niet als maatstaf hoeven te gebruiken om ons eigen handelen aan te meten. Niemand vraagt ons inspiratie te ontlenen aan de Griekse kunst, te leven als de eerste christenen of moslims, in de voetsporen van de Kruisvaarders te treden of een VOC-mentaliteit te ontwikkelen. We mogen het doen, maar we zijn er niet toe gedwongen. We zijn vrij.
De tweede conclusie is dat we het verleden – laten we zeggen: alles vóór pakweg 1900 – niet hoeven te beoordelen. Mensen waren toen anders, dachten anders, deden anders. Daar verander je niets meer aan. Zoals wij vrij zijn van het verleden, zo is het verleden vrij van ons. We moeten accepteren dat het anders was.
Ik wil best de discussie voeren die, als ik het goed zie, de discussie is die Michiel de Rover eigenlijk wil voeren: of er in Nederland anno vandaag racisme is. Graag zelfs. De arbeidsmarkt schreeuwt om een ingreep, dus laten we het dáár over hebben. Maar laat het verleden met rust.
Je hebt helemaal gelijk dat je het verleden niet met hedendaagse maatstaven mag beoordelen. Dat is een van de grootste valkuilen die ons steeds weer achtervolgt. Laat het verleden vrij, mooi gezegd. Maar daarmee zijn we er nog niet. Want het uitbrengen van de film zelf is natuurlijk al een interpretatie. De Ruyters roem kreeg – samen met andere Hollandse helden – een boost in de 19e eeuw, toen het kersverse Nederland temidden van het ontluikende Europa behoefte had aan een eigen, nationale geschiedenis. En dus werden de Hollandse – jawel, Hollandse – grootheden gebombardeerd tot nationale helden. Om het maar plat te zeggen: ze zijn uit het historische archief gehaald, afgestoft en opgeblazen tot mythische proporties. En dat puur uit politieke overwegingen.
Inmiddels is er iets anders aan de hand. Nederland heeft al lang geen verhalen over historische zeehelden meer nodig om zich internationaal politiek staande te houden. Op zich is dat een goed teken. Maar de geschiedenis is inmiddels verworden tot een soort graaibak voor de entertainmentindustrie met heel andere interesses en belangen. Ik vind dat je daar zeker ook vragen bij kunt stellen. Misschien is het niet helemaal wat de actievoerders van Michiel de Rover bedoelen, maar er ligt wat mij betreft wel een fundamentele vraag achter: Geschiedenis en commercie, gaat dat samen? En wat betekent een eventueel ja of nee voor ons vakgebied en voor onze maatschappij?
Dat is een verrotte goed punt. Ik stoor me namelijk wel degelijk aan sommige andere uitingen.
Ik vertel u dat op http://www.vrijzichtmagazine.nl een uitgebreide recensie staat over uw boek Israel verdeeld.
Het is het goede recht van entertainers om verhalen te vertellen die losjes gebaseerd zijn op historische feiten (Homeros). Dat wordt pas een probleem als een deel van het publiek zich daarop gaat baseren voor zijn historische kennis. En dan zijn we bij het onderwijs beland.
“werden de Hollandse – jawel, Hollandse – grootheden gebombardeerd tot nationale helden”
Eveneens een bijzonder boeiend figuur uit de vaderlandse geschiedenis is
http://nl.wikipedia.org/wiki/Karel_van_Gelre
1. Tolerant in godsdienstig opzicht;
2. Vocht zijn leven lang tegen de Habsburgers;
3. Verdedigde middeleeuwse privileges;
4. Probeerde een onafhankelijke staat te vestigen.
Net als dat importfiguur uit Oranje en Nassau, alleen dan een halve eeuw eerder.
Bovendien is Karel van Gelre een veel interessanter karakter, want hij liet Medemblik en Den Haag platbranden en kreeg ruzie met zijn bondgenoot Grote Pier.
Zulke dingen vertellen ze nou nooit tijdens geschiedenis. Al schijnen de patriotten de geschiedeniscanon gehaald te hebben. Dat is een vooruitgang vergeleken met mijn jeugd 40 jaar geleden.
“Federer wordt ook niet verweten dat hij geen strafcorners neemt” Geweldig!
“De actiegroep vind echter dat daaraan aandacht had moeten worden besteed.”
Dat vind ik ook – in een andere film. Er is zelfs een held voor te vinden:
http://nl.wikipedia.org/wiki/Boni_(guerrillaleider)
Er is ook een betrouwbare historische bron, die leest als een trein:
http://nl.wikipedia.org/wiki/John_Gabriël_Stedman
Het bevat alle elementen van een goede film, drama, actie en gruwel.
Overigens ga ik niet naar Michiel de Ruyter kijken.
Ik ga een actiegroep oprichten tegen de film Tula, omdat daarin niets wordt getoond van mijn geschiedenis, omdat daarin over Franse Revolutie nauwelijks wordt gepraat. Of zoiets.
Michiel de Ruyter is de Zwarte Piet voor buiten het Sinterklaasseizoen. De enige slavernij die die demonstranten kennen is de tegenprestatie uit de Bijstandswet. Hun hostorische kennis gaat niet verder terug dan hun playlist op Spotify.
Ik denk dat ze oprecht gekwetst zijn door achterstelling maar zich richten op als onderdrukkend ervaren symbolen en niet op de oorzaken.
Een vriendin van me zal binnenkort het Nederlanderschap krijgen en dan meteen haar niet-Nederlandse naam veranderen in die van haar echtgenoot, opdat ze niet meteen van de sollicitatieprocedures wordt uitgesloten. Die discriminatie is een snoeihard feit en ik zou liever zien dat de energie die nu wordt verspild aan een speelfilm, wordt besteed aan concretere problemen.
Daarmee benoem je precies het probleem zoals ik dat veelvuldig heb betoogd in de ‘Zwarte Pieten-discussie’. Het komt mij ook voor, dat de actievoerders tegen de film dezelfde zijn als tegen Zwarte Piet. Symboolbestrijders…. (Wellicht een idee om speciaal voor hen een hele verzameling nieuwe symbolen te introduceren, opdat zij nog lang bezig kunnen zijn met hun strijd?)
Manfred, daar sluit ik me helemaal bij aan. Men haalt iets uit de context en legt het langs een moderne lat van normen en waarden die toentertijd anders waren dan die van nu. De Ruyter was in dienst van de staat en was dus niet anders dan elke soldaat die in een oorlog vecht – en volgens zijn vijanden best netjes. Als De Ruyter slavernij bevorderd heeft was dat omdat zijn opdrachtgevers en de burgers van zijn land daar allen achter stonden. Veroordeel je De Ruyter daarop, dan veroordeel je al onze voorouders op een zelfde wijze. Maar nee, men focust op één persoon, lekker makkelijk.
De Ruyter was geen Hollander, maar een Zeeuw.
Heb bij dit soort actiegroepen steeds het idee dat ze hun morele verhevenheid willen tonen door het grote gelijk te roepen. Als ze, in plaats van te zeiken over andermans ongetwijfeld prima werk, nou eens zelf een film maakten over een zeventiende eeuwse strijder tegen de slavernij. Bijvoorbeeld uuuhhh, of anders mmmhhh, of dan toch –effe denken. Kom op, moet lukken, toch?
Ze zouden ook kunnen kiezen voor een film over zo iemand die geografisch iets verder weg, maar in de tijd veel dichterbij stond. Amilcar Cabral zou zich daartoe uitstekend lenen. Hij was -kort door de bocht- de Che Guevarra van Afrika. Hij vocht vooral voor de onafhankelijkheid van Kaapverdië tegen het fascistische Portugal van Salazar. In 1973 is Amilcar gesneuveld in een vuurgevecht met het Portugese leger, dat een jaartje later met de Anjerrevolutie een einde aan de dictatuur maakte. Daardoor kwam alsnog de weg vrij voor de onafhankelijkheid die Amilcar niet meer mocht beleven. Saillant detail: eind jaren ’60, begin jaren ’70 was Rotterdam een belangrijke basis voor het verzet tegen Salazar, met name de latere consul (of ambassadeur?) Djunga, die een muziekstudio en winkel voor scheepsbenodigdheden dreef was daarin actief.
Amilcar Cabral, een revolutionair dient altijd in gedachte te houden dat het volk niet strijdt voor socialisme of gelijkheid, maar voor eten, kleren, een huis, gezondheidszorg en onderwijs. Kan er geen aanhalingstekens omheen zetten want citeer uit m’n geheugen. Het moet interessant zijn zo iemand tweehonderd jaar en een hoop ervaring later nog eens te lezen.
Zou het niet genoeg zeggen, dat Amilcar voor elke Kaapverdiaan geldt als iemand voor wie groot respect dient te worden opgebracht? Natuurlijk past de vergelijking met Che Guevarra niet 1 op 1. (Niet voor niets stelde ik dat dat kort door de bocht was) Het ging over uitzichtloze honger en onderdrukking, veel meer dan over welk -isme dan ook. Het regime van Salazar was op geen enkele manier geïnteresseerd in de bevolking van de eilanden. Ter illustratie: de vader van een vriendin werd op politieke gronden gevangen gezet en vanuit Lissabon een aantal jaar gevangen gezet in Kaapverdië. Aan de gevolgen daarvan is hij vroegtijdig overleden (rond zijn 60e) Voor de lokale bevolking was het regime niet echt veel zorgzamer.
Vergis ik me trouwens of had Cabral eigenlijk niet meer met Guinee Bissao te maken dan met Kaap Verdië?
Je vergist je niet zo heel erg: hij heeft zich niet beperkt tot Kaapverdië en is ook in Guinee Bissao actief geweest. (In dat opzicht leek hij dan weer wel op Che Guevarra) Dat dezelfde onderdrukking niet alleen op de eilanden, maar ook in andere bezette gebieden tot honger en ellende leidde zag hij maar al te goed. Ik meen dat op Sao Vicente zijn standbeeld staat.
Weer serieus: voor wie er ook niet zo goed tegen kan als het verleden weer eens aan de huidige policor maatstaven gemeten wordt, is Finkielkraut een grote aanrader.
Kijk, mnb0 deed om 10.21 u al een uitstekend voorstel. Of anders Benkos Biojo, er zijn er echt wel. Moet kunnen.
“Maar laat het verleden met rust.” zo sluit het stukje af. Maar dat doen de filmmakers zelf ook niet. Wie een film maakt over een figuur uit het verleden, laat het verleden zelf al niet met rust en moet dus klaar staan voor botsende historische visies. Door déze film te maken kiezen ze voor De Ruyter-als-zeeheld, en laten De Ruyter als koloniale topambtenaar die slavernij faciliteert buiten beschouwing. Dat is niet ‘het verleden met rust laten’. Dat is een kant kiezen binnen dat verleden.
En dat juist déze kant anno 2015 naar voren geduwd wordt, dat is geen historisch verschijnsel. Dat gaat over NU. Actiegroep Michiel de Rover heeft gelijk dat ze dat aanklaagt, die foute keus. En het racisme van nu loskoppelen van het verleden, is ook niet productief. Racisme is nu juist een voorbeeld van hoe het verleden óns niet met rust laat.
Je krijgt trouwens ook willekeur met dit advies: “De tweede conclusie is dat we het verleden – laten we zeggen: alles vóór pakweg 1900 – niet hoeven te beoordelen.” O, dus de slachtingen in Atheh beoordelen we pas voor zover ze na 1900 plaats vonden, de eerste dertig jaar van de Atjeh-oorlog onttrekt zich er aan? En schuift die grens vroeg of laat op naar, pakweg, 1950? Zodat we fijn films kunnen maken over oorlogshelden als Von Rundstedt, zonder dat we hoeven te belichten dat hij vocht voor een nazi-rijk?