[Een tijdje geleden stuurde Marcel Hulspas me de PDF van zijn boek Mohammed en het ontstaan van de islam, dat op 1 juli zal verschijnen. Ik zal daar nog over bloggen, want het is een interessant boek dat uw aandacht verdient. Over de in het boek behandelde problematiek leest u hier meer.
Bij het lezen van Hulspas’ boek viel me een detail op: de koolstofdatering van een oud Koranmanuscript was in de door hem geraadpleegde literatuur op een ongebruikelijke manier gepresenteerd. Het maakte voor Hulspas’ betoog geen verschil, maar ik was benieuwd wat hier werd weggemoffeld. Mijn goede vriend Richard Kroes ging op onderzoek uit en ontdekte hoe misleidend ook eerlijke wetenschappers soms over de islam schrijven. Dat Hulspas, ondanks niet altijd even goede wetenschappelijke informatie, toch een goed boek heeft gepubliceerd, is des te prijzenswaardiger.]
Het probleem
Eind jaren zeventig schreef de Amerikaanse historicus John Wansborough het boek Quranic Studies, waarin hij betoogde dat de Koran in de vorm zoals we die nu kennen, samengesteld was in de negende eeuw, ruim twee eeuwen na de dood van Mohammed. De vroege islam zou dus nog geen Koran of in ieder geval geen Koran hebben gehad die af was. Zijn boek heeft geleid tot nogal wat navolging, voornamelijk vanwege de nieuwe methoden die hij toepaste op de Koran: methoden die gangbaar waren in het onderzoek naar de geschiedenis van antieke teksten en theologische gereedschappen om de betekenis en functie van religieuze teksten te achterhalen. Die methoden worden nog steeds toegepast en uitgedragen door wetenschappers als een nieuwe en vruchtbare weg van Koranonderzoek, ook nu we weten dat Wansboroughs datering onjuist is.
Daarnaast was er ook veel kritiek, vooral uit islamitische hoek en vooral over die datering. Een Koran uit de negende eeuw spreekt namelijk alles wat moslims geloven tegen. Niet alleen zou daarmee het directe verband tussen de openbaringen van Mohammed en de optekening ervan op losse schroeven komen te staan, ook wat binnen de islam bekend is over hoe de Koran tot stand gekomen is, is niet te rijmen met een datering in de negende eeuw.
Doorgaans geloven moslims dat er maar één Koran is, die niet alleen senkrecht von oben is nedergedaald, maar daarna ook in slechts één versie is overgeleverd, zonder afwijkingen en in opperste staat van betrouwbaarheid, tot op de huidige dag. Die betrouwbare tekstoverlevering wordt ervaren als een sterk contrast met de tekstoverlevering van de Bijbel die – zoals algemeen bekend – een nogal bewogen geschiedenis heeft. Menig westerse geleerde die in het Midden-Oosten op zoek was naar oude manuscripten van de Koran, is wel eens op onbegrip gestuit: waarom oude korans zoeken als je om de hoek bij de boekhandel een gloednieuw exemplaar kon kopen?
Varianten
Wansborough sprak die geloofsovertuiging tegen, maar raakte ook een open zenuw. Want moslims weten zelf ook dat het verhaal dat ik in de vorige alinea schreef, enige nuance behoeft. Zo is het niet moeilijk om in de islamitische traditie de bewering te vinden dat de Koran is geopenbaard in zeven ahruf, letterlijk: “letters”. Wat daarmee wordt bedoeld? Meestal houden moslims het op “dialecten”, van de verschillende Arabische stammen, maar wie de islamitische literatuur over die vraag bekijkt, komt er al snel achter dat er tientallen verklaringen zijn. We weten het dus gewoon niet.
Zelfs over de vraag of van die ahruf er nu nog maar één over is, of dat ze alle zeven nog gevonden kunnen worden, is men het niet eens. Bovendien bestaan er van de Koran ook nog qira’at, doorgaans vertaald met “reciteerwijzen”. Daar zijn er zeker twintig van en de onderlinge verschillen tussen die twintig belopen rond de 30.000 tekstvariaties. Professionele islambashers, meestal van christelijke huize, hebben er groot plezier in die variaties op te sporen en te publiceren op het internet en de meest sprekende voorbeelden zijn dan ook eenvoudig te vinden.
Voor de minder in het oog lopende voorbeelden heb je specialistische literatuur nodig. Ik weet dat het aantal varianten in de 30.000 loopt omdat ik dat een keer heb gelezen over het vijfdelige standaardwerk, dat in Koeweit is uitgegeven. Een handzamer naslagwerk heb ik ooit zelf gekocht, in Teheran. Studie van qira’at is een gewoon onderdeel van de islamitische theologische opleiding en zelfs niet-theologisch geschoolde moslims weten ervan: er is één Koran, maar in meerdere reciteerwijzen.
Want in werkelijkheid zijn die 30.000 onderlinge verschillen helemaal niet zo imposant. Het leeuwendeel betreft verschillende spellingsconventies, heel soms wordt een ander voegwoord of partikel gebruikt en in zeer zeldzame gevallen staat ergens een synoniem. Ik ken slechts drie voorbeelden – er zijn er vast meer – van passages waar naast de woorden, ook de betekenis van de tekst iets verschilt. Maar geen moslim ligt wakker van de vraag of God nu de Koning, dan wel de Eigenaar van de Oordeelsdag is als hij soerat al-Fatiha bidt.
Ja, nou, ik heb al een commentaartje geleverd op RK’s blog zelve, dat ga ik niet nog een keer doen!