Afgelopen woensdag zag ik ze liggen in de schappen van de Albert Heijn: pepernoten. (Of kruidnoten, daar wil ik vanaf wezen.) Dat deze lekkernij het grootste deel van het jaar niet leverbaar is, is een van de meest bizarre aspecten van de Nederlandse cultuur. Pepernoten zijn immers altijd lekker en moeten derhalve altijd te koop zijn. Dat geldt wat mij betreft ook voor andere zogenaamde seizoensgerechten en ik was blij toen mijn avondwinkel rond de laatste jaarwisseling pepernoten, kerstkransjes, oliebollen en paaseieren had uitgestald. Het kan dus toch, dacht ik.
Nu ken ik verschillende mensen die (zonder daarbij ooit de bevindingen van psychogastronomisch onderzoek te citeren) stellen dat je meer geniet van pepernoten omdat ze beperkt leverbaar zijn. Meer in het algemeen, vervolgen ze, is het zinvol om je af en toe van dingen te onthouden. Vasten, zo is dan de volgende stap, doe je om jezelf een plezier te doen. Leuk verzonnen, maar in feite komt daar een religieus-apologetische aap uit de mouw.
Ik kan daar niet goed tegen. Religie hangt van de irrationele aspecten aan elkaar. Het bestaan van god of goden is onbewijsbaar. Het hiernamaals, al dan niet met helse straffen en hemelse beloningen, is een ontoetsbare hypothese. Dat de Bijbel (Koran, Boek van Mormon…) werkelijk is geopenbaard, is een geloofsaanname. Enzovoort, et cetera und so weiter. Deze irrationaliteit is alleen maar menselijk. Of we het leuk vinden of niet, ons halve leven hangt van irrationaliteit aan elkaar. Dat is helemaal niet erg, zolang we dat maar onder ogen zien.
Als gelovigen willen vasten, moeten ze dat doen, zolang ze maar erkennen dat het een religieuze traditie is. Kom niet aanzetten met argumenten die dit irrationele gedrag een schijn van rationaliteit geven, zoals dat je dingen meer waardeert door ze zeldzaam te maken.
Of dat vasten de geest zou verdiepen. Het schijnt me toe dat je, als je tijdens het vasten tot een inzicht komt, dat inzicht ook anders wel zou hebben gekregen. Wie nieuwe ideeën wil opdoen, kan beter een borrel halen in de kroeg en daar een gesprek aanknopen. Ik heb trouwens ook nog nooit gehoord van een kunstenaar die, door een tijd niet te eten, beter begon te schilderen.
Dat aandragen van quasi-rationele argumenten om iets irrationeels te rechtvaardigen, gebeurt ook bij andere religieuze gedragingen dan het vasten. Ik zal geen moslim verbieden zijn gebeden te zeggen, maar kom niet bij me aan met het argument dat de islamitische gebedshoudingen zo fantastisch zijn omdat ze neerkomen op een work-out waarbij alle spieren worden getraind. Ik zal geen christen verbieden de zondagsrust in acht te nemen, maar zeg me niet dat die verplichte rustdag voor iedereen goed is, want dat is niet zo, zelfs – of juist! – niet vanuit een christelijk perspectief. Ik zal niemand verbieden irrationeel te zijn, maar presenteer het niet alsof irrationaliteit wél rationeel is.
Niet alleen versterk je zo het idee dat gelovige mensen kleinzielige magnieters zijn, die anderen, desnoods met verzonnen argumenten, in hun vrijheid willen inperken, maar het leidt ertoe dat onbewezen aannames een schijn van plausibiliteit krijgen en worden toegepast op gebieden waar ze geen rol hoeven spelen. Om terug te keren naar de vasten: onthoud je van schijnrationaliseringen, want voor het weet gaan ook niet-gelovige mensen denken dat je extra geniet als iets zeldzaam is, en liggen zonder goede reden acht maanden lang de pepernoten achter slot en grendel.
[Mijn wekelijkse religiecolumn, afgelopen maandag op Sargasso.]
Vasten is een geritualiseerde vorm van honger lijden. De mensheid en zijn voorgangers hebben dat als geheel ongetwijfeld miljoenen jaren gedaan en een belangrijk deel doet dat noodgedwongen nog steeds. Niettemin zijn we er nog steeds. Kan dus kennel;ijk niet zoveel kwaad. Vasten mag, als ik het maar niet hoef.
“het leidt ertoe dat onbewezen aannames een schijn van plausibiliteit krijgen en worden toegepast op gebieden waar ze geen rol hoeven spelen. ”
Welnee. Alleen als je erin gelooft. 😉
Jona, ik snap best wel wat je er mee wilt zeggen, maar zijn de consequenties nu zo erg? Want onze maatschappij zit vol met instanties die met hun uitingen van ‘onbewezen aannames’ ons ervan willen overtuigen dat ze ‘een schijn van plausibiliteit’ hebben. Neem nu de politiek. Of de reclame. Wat zeg ik? De hele media staat er bol van. Toch lijken die laatsten lang niet zoveel los te maken, terwijl ze hun ‘waarheden’ net zo hard (vaak nog veel harder) aan ons willen opdringen. De rol van de religie in de ‘oude zin’ is allang overgenomen door ‘geloofsinstanties’ in de nieuwe zin des woords, en die schreeuwen nog veel harder.
Wat ik hier mee wil zeggen is dat ik je (over?)gevoeligheid ten opzichte van religie(uzen) niet zo begrijp. Gaat het echt om de irrationele aspecten van een religie of zijn het de mensen die erin geloven die je (blijkbaar?) zo storen?
Voor Jona is er één consequentie wel erg: hij kan niet het hele jaar door pepernoten krijgen. En geen enkele christen zou daar iets van mogen zeggen wegens Matth. 7:1, toevallig voor atheïstische ik mijn favoriete Bijbelcitaat.
Zijn er serieus Christenen die iets met/tegen peper(kruid)noten hebben? Echt?? Ik ben dat nog nooit tegen gekomen. Klagers heb je wel maar dat is volgens mij niet op religieuze grondslag. 😉
Des te beter!
“is het zinvol om je af en toe van dingen te onthouden”
Dit komt uit de psychologie en is gebaseerd op het principe dat mensen iets hoger waarderen als ze er meer moeite voor moeten doen. En onthouding kost moeite.
Dat echter is weer een argument voor jouw standpunt. Immers kost het nog meer moeite om geen pepernoten te eten als ze in de winkel liggen en je ze moet negeren. Dit kun je gemakkelijk zelf uittesten. Kies iets lekkers; ga dagelijks langs de winkel waar het ligt maar dwing jezelf het pas na een maand te kopen.
“presenteer het niet alsof irrationaliteit wél rationeel is.”
Nee. De truc is juist om je irrationaliteit op een rationele manier te manipuleren. Dat vind ik erg leuk, niet in de laatste plaats omdat ik mezelf dan een beetje belachelijk voel.
“voor het weet gaan ook niet-gelovige mensen denken dat je extra geniet als iets zeldzaam is.”
Alweer, volgens de psychologie is dat inderdaad het geval. Waarom denk je dat bepaalde rijkelui dol zijn op unieke schilderijen? Of ik op bepaalde CD’s met archiefopnames uit de Soviet-Unie?
Maar pepernoten zijn natuurlijk helemaal zeldzaam of uniek.
Jij schrijft ‘volgens de psychologie’, maar voor zover ik weet is deze psychologische kennis afkomstig van bepaalde biologische processen die normaal als heel rationeel worden gezien aangezien ze ‘bewijsbaar’ zijn. Het jezelf dingen onthouden kan voordeel opleveren, niet alleen omdat er altijd periodes zullen zijn dat er van iets minder is, maar ook omdat de behoefte de hele tijd te voldoen aan ‘het willen’ bij de ongedisciplineerde mens exponentieel is en zich uitbreidt op allerlei gebieden waar sowieso tekorten zijn. Dit leidt weer tot frustratie en dat kan voor mensen met een lage tolerantie tot grote problemen leiden. Neem de behoefte om steeds grotere tv’s te kopen en die te kunnen krijgen door te lenen maar als voorbeeld. Menig gezin leent zich de armoe in.
Er zijn vast wel milieuredenen te bedenken voor het eten van seizoensgroenten en -fruit, maar die gaan uiteraard niet op voor pepernoten. Ik ben verzot op mandarijnen, maar ik eet ze enkel in de herfst en de winter. Daar heb ik ook vooral irrationele beweegredenen voor: ze horen voor mij bij die seizoenen. Mandarijnen in de zomer? Perzik in de winter? Voor mij klopt het niet.
Speculaas is wel het hele jaar door verkrijgbaar: is dat niet ongeveer hetzelfde?
Ja maar pepernootbomen bloeien nou eenmaal niet het hele jaar door. In de oogstmaand worden de pepernoten geplukt, in de herfst kunnen ze drogen en uitharden zodat ze in de winter kunnen worden gegeten.
‘Niet alleen versterk je zo het idee dat gelovige mensen kleinzielige magnieters zijn, die anderen, desnoods met verzonnen argumenten, hun vrijheid willen inperken.’ Mooi zo’n vlaag van inzicht.
Nooit geweten dat pepernoten niet het hele jaar verkrijgbaar zijn. Maar heb weinig met pepernoten.
JL, iets heel anders om je op te vrolijken.
Deze week beweerde een Amerikaan dat geschiedkunde niet zo’n harde wetenschap is. Dus natuurlijk heb ik heb verwezen naar
http://mainzerbeobachter.com/2015/07/27/israelische-archeologie/
en samengevat hoe in dit geval oudheidkunde exacter is dan natuurkunde. Want ik heb nu eenmaal een vervelend karakter, vooral op internet! En dat stukje van je vind ik nog steeds DE wetenschappelijke grap van het jaar.
Volgens mij haal je nou geschiedkunde en archeologie door elkaar. Maar als historicus moet ik het met die Amerikaan eens zijn, geschiedenis is geen harde wetenschap. Dat beweerde ik vroeger wel (geschiedschrijving heeft tegenwoordig toch een methode etc.?), maar ik werd daarin afgestraft: je kunt blijkbaar geschiedschrijving niet toetsen met herhaalbare experimenten en al die zaken waar ‘harde’ wetenschap aan dient te voldoen.
Niet echt. Het onderscheid is hetzelfde als dat tussen astronomie en astrofysica. U houdt vast aan iets waar JL zich terecht aan ergert: te verregaande specialisering. De huidige wetenschappelijke ontwikkelingen gaan in de richting van interdisciplinair onderzoek.
Wat herhaalbaarheid betreft: u maakt Jonge Aarde Creationist Ken Ham blij.
https://answersingenesis.org/science/
“Observational science is testable and repeatable, whereas historical science is extrapolation of current rates and processes back into the past.”
Dat zou al uw wantrouwen moeten wekken.
Toen u werd “afgestraft” had u moeten vragen of astronomie en paleontologie en evolutiebiologie dan wel harde wetenschappen zijn. Oerknallen, supernova’s, fossielen en soortvorming zijn namelijk ook niet herhaalbaar, zoals bv. de pogingen om het oeros terug te fokken laten zien.
Punt is vooral dat oudheidkunde in dit geval exactere dateringen geeft. Maximalisme: die graankorrel komt uit 990-960 BCE. Minimalisme: die graankorrel komt uit 950-920 BCE. Natuurkunde: 990-920 BCE.
Natuurlijk is natuurkunde in veel gevallen exacter dan welke tak van geschiedkunde ook. We weten voor 99,9995% (ik heb wellicht een 9 teveel of te weinig) zeker dat we een higgs-boson hebben gevonden.
Dat maakt de nietszeggende datering van die graankorrel juist zo grappig …. want dat ligt toch echt aan de zachtheid van de C-14 methode. Toch valt er een lesje uit te leren voor alfa’s en gamma’s: niet zoveel respect hebben voor de exacte wetenschappen. Dat is nergens goed voor.
En dat schrijf ik allemaal als leraar wis- en natuurkunde.
Laten we eens kijken wat een (in de VS) roemruchte atheïst en bioloog ervan zegt, in aanvulling op mijn andere antwoord:
http://scienceblogs.com/pharyngula/2013/07/27/historical-and-observational-science/
Vooral de paragraaf die begint met “Paleontology is often labeled ……”
Dat gaat dan ook op voor geschiedkunde, in welke variatie dan ook.
Och, je kan ze makkelijk zelf maken en ze eten tot je ze niet meer kan rúiken..