Een tijdje geleden was er een heus wetenschappelijk congres over de historische achtergronden van Monty Pythons Life of Brian. Ik heb de congresbundel niet gelezen, maar het thema is interessant: welke kennis was er in 1979 over Judea, hoe verwerkten de Pythons die in hun film en hoe kijken we nu naar het vroege Judea?
Allerlei scènes zijn goed gekozen. Discussies over sandalen en kalebassen lijken verdacht veel op de toenmalige halachische debatten, terwijl de Pythons het verzet tegen Rome presenteren als hopeloos verdeeld. Daarvoor valt beslist iets te zeggen.
Er moeten verschillende groepen zijn geweest. De Joodse historicus Flavius Josephus, onze voornaamste bron, spreekt bijvoorbeeld van een aan het jodendom vreemde “vierde filosofie” (naast de Farizeeën, Sadduceeën en Essenen). In de jaren kort vóór de verwoesting van de tempel ontstaat de groep der Zeloten. Weer een andere naam is die van de Sicariërs, de “messentrekkers”.
Deze laatste stroming ontstond als reactie op de Romeinse annexatie van Judea in 6 na Chr. Gouverneur Quirinius gelastte een volkstelling om te weten hoe de belastingen moesten worden geheven, waarop een zekere Judas de Galileeër een opstand ontketende. Alleen God kon de heerser zijn van de Joden, zei hij, dus niet keizer Augustus, en de hemel zou de rebellen helpen.
Het liep anders. Van opstanden als deze gingen er namelijk dertien in een dozijn. Zo gauw de Romeinse belastinginning er eenmaal was, kwamen nieuwe onderdanen in opstand en zo’n oproer werd doorgaans in bloed gesmoord. Of de opstandeling nu Julius Sacrovir heette of Boudicca of Judas de Galileeër: Rome won.
In Judea laaide het verzet later opnieuw op. De zonen van Judas, Jakob en Simon, eindigden hun leven aan het kruis. Niet veel later doodde een van de messentrekkers een hogepriester. Toen in 66 de grote opstand begon die uiteindelijk leidde tot de vernietiging van de tempel in Jeruzalem (in 70), diende een andere afstammeling van Judas, Menachem, zich aan als messias. Hij werd vermoord. Weer een andere afstammeling zette de strijd voort op Masada, dat in 74 door de Romeinen werd bezet, en nog later komen we Sicariërs tegen in Libië.
De strijd van de Sicariërs was even vaak tegen de Romeinen als tegen de andere Joden. In hun schets van de People’s Front of Judea, de Judaean Popular People Front en hun gemeenschappelijke vijand, de Judean People’s Front, hebben de Pythons de complexiteit van de Joodse verzetsgroepen goed weten te treffen. Dat ze deze rivaliteit plaatsen tijdens het leven van Jezus Brian van Nazareth, is dan weer wat ongelukkig: recentere onderzoekers wijzen er juist op dat het in die tijd rustig was. Je hoeft geen Latijn te beheersen om sub Tiberio quies te kunnen vertalen, de woorden waarmee de historicus Tacitus de jaren tussen 4 v.Chr. en 40 na Chr. typeert: onder keizer Tiberius heerste rust.
De opvatting dat er altijd verzet tegen de Romeinen is geweest, is in feite zionistisch: ze hangt samen met het idee dat er altijd strijd is geleverd om het behoud van de Joodse identiteit. De doodstrijd van de Sicariërs op Masada heeft in deze visie een enorme symboolwaarde en wordt steeds opnieuw benadrukt. Dat Flavius Josephus ergens tussen neus en lippen erkent dat er onder de Sicarische vlag ook niet-Joden streden (Joodse Oorlog 2.434), wordt vaak weggemoffeld. Deze zionistische visie was te vinden in de wetenschappelijke literatuur van de jaren na de oorlog en is aan het publiek doorgegeven via Ben Hur, Jesus Christ Superstar en Life of Brian.
Kortom, in Monty Python’s Life of Brian wordt het oude Judea redelijk getypeerd. Althans volgens de zionistische visie op de Joodse geschiedenis. En die is niet alleenzaligmakend.
[Mijn wekelijkse religiecolumn, afgelopen maandag op Sargasso.]
Daar moest ik wel even om lachen: “niet alleen zaligmakend”.
Helemaal niet slecht voor een film die eigenlijk over onze moderne tijd gaat. Want die elkaar bevechtende verzetsgroepen verwezen destijds naar de Palestijnen – en zouden nu naar Syrië kunnen verwijzen. Of naar de Chetniks en de commies in Joegoslavië tijdens WO-2. De lijst is eindeloos.
“onder keizer Tiberius heerste rust”
Rust is een betrekkelijk iets. Wellicht was de onrust rond de prediking van Jezus, de tocht naar Jeruzalem en de lijdensweek, waarin toch wel het een en ander gebeurd is, het vermelden niet waard omdat het succesvol de kop ingedrukt is?
Wie zijn die recentere onderzoekers?
Onder Tiberius heerste rust – dat betekent waarschijnlijk vooral dat er geen opstand op grote schaal uitbrak. Josephus vermeldt toch wel gedoe onder Pilatus (nou net niet dat incident waar bijna 2000 jaar later nog zoveel belangstelling voor is). Was er in Galilea trouwens niet meer onrust (als vazalvorstendom onder Herodes Antipas was dit overigens puur formeel geen onderdeel van Rome).
Zionistische visie op de geschiedenis – blijf het een ongemakkelijke term vinden, kan tot misverstanden leiden. Ben Hur -het boek – is in 1880 uitgebracht door de Amerikaan Lew Wallace. Daar kan je wellicht latent Christenzionisme in zien, maar is te vroeg om door de moderne Joodse zionistische beweging beïnvloed te zijn.
Vreemd. Een paar jaar geleden zei Terry Jones dat vandaag de dag een Life of Brian niet meer gemaakt zou worden. ‘At the time religion seemed to be on the back burner and it felt like kicking a dead donkey. It has come back with a vengeance and we’d think twice about making it now’, met verwijzing naar Salman Rushdie. http://www.theguardian.com/film/2011/oct/10/life-of-brian-terry-jones. Vreemde redenering. Misschien is bedoeld dat het tegenwoordig te makkelijk is satire over het christendom te maken en over de islam zelfcensuur te doen; dan valt het te snappen.