U kent dat wel: in de buurt van een museum zitten mensen die u proberen wat souvenirs aan te smeren. Storend, maar als je eenmaal binnen bent, ben je ervan verlost. Zo niet in Samarkand, waar de directie van het archeologisch museum de verkopers toestemming heeft verleend hun waren aan u op te dringen in de zalen. Ik begrijp werkelijk niet wat de directie hiertoe heeft bewogen, want niet alleen is het irritant, er wordt ook voortdurend gesproken, zodat gidsen weer luider moeten spreken en er uiteindelijk Mauritshuisachtige toestanden ontstaan.
En dat is jammer, want de collectie, die we gisteren bekeken, en de opgraving, die we vandaag bezochten, is zó de moeite waard dat twee dagen te weinig is. Het is niet veel overdreven te zeggen dat Samarkand een van de belangrijkste culturele centra van Centraal-Azië is geweest, en daarmee het middelpunt van de oude wereld, die immers bestond uit een periferie van beschavingen – het Romeinse Rijk, Griekenland, Mesopotamië, Perzië, India, Tibet, China – rond een Centraal-Aziatisch centrum, waarvan Samarkand dan weer het midden vormde. De stad was, om zo te zeggen, eeuwenlang de as waarom de wereld draaide.
Als dit u wat overdreven in de oren klinkt, hebt u gelijk en ongelijk. Gelijk, want de antieke beschavingen mogen dan perifeer zijn, ze hebben wél veel geschreven teksten en goed-bewaarde monumenten gebouwd. We kennen ze daardoor veel beter dan Centraal-Azië. Tegelijk moet worden gezegd dat dit gezichtsbedrog is: vóór de Mongolen kwamen – de “derde grote veeg” waarover ik schreef – waren er tal van grote steden, waar archeologen weinig van weten doordat ze niet zijn gebouwd uit natuur- of baksteen, maar uit tichels. De steden zijn letterlijk tot stof verwaaid, maar dat wil niet zeggen dat ze er niet zijn geweest en geen belangrijke rol hebben gespeeld.
Wat betreft de literatuur: door gestaag teksten uit te geven die zijn gevonden in bijvoorbeeld Tibetaanse kloosters, wordt steeds duidelijker dat het Sogdisch een van de grote talen van de Oudheid is geweest. Steeds duidelijker wordt daardoor dat de vaak synchrone ontwikkelingen in de perifere beschavingen géén toeval waren, steeds duidelijker is bovendien dat een geschiedenis van de oude wereld die zich beperkt tot het Nabije Oosten, Griekenland en Rome, écht niet langer kan.
Samarkand dus: hoofdstad van Sogdië, ongeveer even groot als het Rome van binnen de republikeinse stadsmuren en ongeveer even oud. Wat nu te bezichtigen is, is een eindeloze, woestijnachtige vlakte, waarin de structuren van antieke stadswallen, grachten en gebouwen zijn te herkennen. Het was snikheet toen wij vieren er rondwandelden, met als einddoel de citadel, waar mensen als Cyrus de Grote, Darius de Grote en Alexander de Grote hebben verbleven.
Het was af en toe lastig klimmen over steile hellingen, maar we zijn er gekomen en zagen er zowel de oudste niveaus – zeg maar het niveau van opgemeld drietal – als de ruïnes van de gebouwen die hier stonden toen de Mongolen de stad in 1220 verwoestten. De belegering duurde een paar dagen, de laatste verdedigers vluchtten naar de moskee op de citadel en werden daar gedood: archeologen hebben opvallend veel menselijke botten gevonden. De krijgsgevangen bevolking, ongeveer 100.000 mensen, werd ook uitgemoord – er werd een piramide van schedels opgericht. Het huidige Samarkand is gebouwd op de oude ambachtsliedenwijk.
We zagen ook het paleis waar omstreeks 660 koning Varkhuman leefde. Het Sassanidische Rijk was al ten onder gegaan en Sogdië was weliswaar onafhankelijk, maar werd bedreigd door naderende Arabieren. Om zijn positie te versterken, verbond Varkhuman zich met de vorst van Termez: hij (of zijn zoon) trouwde met de dochter van de nieuwe bondgenoot. Om de verbintenis te vieren, werden schitterende fresco’s aangebracht, waarop een processie met het echtpaar, de aankomst van ambassadeurs en een Chinees-ogende jachtpartij zijn te zien. Ze zijn te bewonderen in het museum en de tichelstenen wanden waarop ze ooit zijn gevonden, liggen een paar honderd meter verderop in de zinderende hitte te verstoffen.
Kortom, een geweldige plek, waar je makkelijk meer dan twee dagen kunt doorbrengen, en waarover ik dan ook nog meer wil gaan schrijven.
Het wordt steeds interessanter.
“…steeds duidelijker is bovendien dat een geschiedenis van de oude wereld die zich beperkt tot het Nabije Oosten, Griekenland en Rome, écht niet langer kan.”
Daar ben ik het 100% mee eens! 😎
Geweldig!