De bovenstaande snippers zijn gevonden in Derveni, een dorpje in Noord-Griekenland. Ze zijn bij de crematie van een voorname Macedoniër aan de dode meegegeven en daarom – u raadt het al – verbrand. Dat maakt het wat lastig om de tekst te lezen, maar van de andere kant: deze papyrus ís er tenminste en kán worden ontcijferd. Andere papyri uit Griekenland, die niet zijn verbrand, zijn verloren gegaan, net als alle papyri die ooit in Nederland en Vlaanderen moeten hebben gecirculeerd.
Met speciaal licht – ik vergeet altijd of het infrarood of ultraviolet is – kan iets van de tekst worden gezien. Een eerste conclusie is dan, nog voordat de tekst is gelezen, te baseren op de vorm van de letters: die dateren uit de vierde eeuw v.Chr., vermoedelijk uit het derde kwart. De tekst is dus geschreven tijdens de regering van Filippos II of Alexander de Grote en documenteert hoe althans sommige aristocraten dachten die deelnamen aan de expeditie tegen het Perzische Rijk.
De papyrusrol lijkt minimaal zesentwintig kolommen te hebben gehad, waarvan de bovenzijde over is. De rest is verkruimeld. Dat is echter voldoende om vast te stellen dat het eerste deel bestond uit een beschrijving van uitvaartplechtigheden en een hiernamaalsverwachting. Dan komt het klapstuk: een in proza geschreven filosofisch commentaar op een gedicht (voor insiders: dactylische hexameters) over het ontstaan van de goden. Dat gedicht zou zijn geschreven door Orfeus, het commentaar schijnt te dateren uit de late vijfde eeuw.
Het interessante aan het filosofische commentaar is dat het invloeden verraadt uit Ionië, het Griekse gebied in wat nu West-Turkije heet. Zo wordt de filosoof Herakleitos geciteerd en zijn er specifieke Ionische uitdrukkingen. De commentator is ook vertrouwd met het denken van Anaxagoras. Deze Ionische denkers dateren van voor Sokrates en behoren tot de eerste fase van de Griekse filosofie, die hiermee een stuk beter werd gedocumenteerd.
De Derveni-papyrus is te zien in de kelder van een van mijn favoriete musea: het Archeologisch Museum van Thessaloniki.
[Dit was de 120e aflevering in mijn reeks museumstukken; een overzicht is hier. En overigens ben ik vandaag jarig. Een verjaardagscadeau hoeft u niet te geven, maar u doet me een plezier als u een abonnement neemt op Ancient History Magazine. Daar doet u trouwens ook uzelf een plezier mee.]
Felicitiaties uit Zutphen.
en ‘order placed’
Lokwinske ut Fryslân fan yn abonee!
Ow…. dat is interessant. Teksten uit de tijd van Aristoteles met gedachten van filosofen die nog verder terug gaan. Wow..!
Het is erg fragmentarisch en dat maakt het moeizaam, maar het was inderdaad een dijk van een ontdekking. De publicatie van deze vondst (uit 1962 geloof ik) duurde tot 2004. Dat is vrij snel.
“…die dateren uit de vierde eeuw v.Chr., vermoedelijk uit het derde kwart.” Omdat je vóór het niet bestaande jaar nul achteruit telt, heb ik altijd moeite met dit soort dateringen. Is het “derde kwart” nu de periode 375 – 350 BC of de periode 350 – 325 BC? Overigens nog vele jaren in goede gezondheid!
Hé, goed dat je me daarop wijst, want dit doe ik zonder nadenken. Ik plaats het altijd chronologisch: het derde kwart is dus 350-325.
Toch eens over nadenken hoe we dat aanpassen, want het ambiguïteitloze “350-325” suggereert schijnprecisie.
Ik heb nog nooit gezien dat iemand met derde kwart 375-350 bedoelde, al geef ik toe dat ik moeite moest doen om het uit te vogelen.
“het ambiguïteitloze “350-325” suggereert schijnprecisie.”
Dateringen zijn probabilistisch, dus als de waarschijnlijk zeg 95% is dat de snippers uit deze periode komen is dat geen schijnprecisie.
Dat is het probleem met waarschijnlijkheid. Je kunt wel de grenzen van die periode oprekken, maar dan wordt je mededeling minder informatief. Je kunt je mededeling informatiever maken, maar dan zakt je waarschijnlijkheid.
“ik vergeet altijd of het infrarood of ultraviolet is”
Och, ik kan nooit onthouden welke van ze nou een hogere en welke een lagere frequentie heeft dan zichtbaar licht en ik ben nog wel natuurkundeleraar. Zulke dingen zijn er om op te zoeken, niet om je geheugen mee te vullen.
UV licht heeft een kortere golflengte en is daarom energierijker. Vandaar dat UV licht méér schade kan aanbrengen in het lichaam dan infrarood licht. Zo is dat makkelijk te onthouden.