Laat ik het mezelf vandaag niet al te moeilijk maken. Ik begin met een alinea die ik al eens eerder heb geschreven:
De Franken stonden bekend om hun bedrevenheid met de werpbijl, de “francisca”. Anders dan het Romeinse zwaard, waarmee ook een leek een moord kon begaan, vergde het hanteren van de werpbijl een professionele training, die de bezitter in staat stelde iemand van grote afstand te doden. De Romeinen mochten deze wapens dan als barbaars afdoen, ze waren niet primitief.
Dat schreef ik in december 1999 voor mijn boek De randen der aarde, dat enkele maanden later in de winkels kwam. De passage keerde, met twee verbeteringen, in 2010 terug in de geactualiseerde versie van het boek, De rand van het Rijk. De stelligheid waarmee ik mezelf herhaalde kwam helaas voort uit boekenwijsheid, want ervaring met de francisca had ik niet. Althans, tot vorige week donderdag, toen ik Erve Eme bezocht, het Frankische living history-park bij Zutphen.
De smid liet me zijn bijlen zien, die leken op het type dat hierboven is afgebeeld. De Zutphense bijlen bleken vrij lichte voorwerpen, netjes in balans gehouden door hun steel. Als je ze in de oksel optilt, liggen ze in evenwicht.
Naast de boerderij stonden twee schietschijven opgesteld die we gebruikten om zelf eens te werpen. Ik nam het wapen onderaan bij de steel en begreep dat ik het bovenhands moest werpen, waarna het ongeveer 450 graden zou roteren voor het zich in zijn doelwit zou planten. Tweemaal wierp ik mis, maar de derde keer was het raak. Een denkbeeldige Romein zou de bijl onderin zijn schild hebben gekregen.
Wat me opviel was dat het doelwit op maar acht meter stond. Mijn hierboven geciteerde, stellige bewering dat het wapen iemand van grote afstand kon doden, is pertinent onwaar, al zou ik me kunnen voorstellen dat je een francisca ook enkele keren over de kop kunt laten gaan en dat ’ie dan wel op enige afstand mensen kan raken. Ik zou dan echter toch de voorkeur geven aan speer, zoals we ook lezen in onze bronnen over de eerste fase van een Frankische aanval.
Overigens waren enkele worpen voldoende om te constateren dat meer training nodig was. De Frankische werpbijl is, anders dan een zwaard, geen moordwapen voor mensen zonder training.
Toen ik vanaf Erve Eme terugfietste naar het station, vroeg ik me af wanneer ik voor het laatst een wapen had gehanteerd, en ik realiseerde me dat dat de laatste dag van mijn militaire dienstplicht was: maandag 5 november 1984. Toeval of niet, maar dat was, op de middag waarop ik voor het eerst een francisca in handen kreeg, op de kop af eenendertig jaar geleden.
[Naschrift: plaatje aangepast. Lees de deskundige commentaren hieronder. Dank aan mijn trouwe lezers!]
Dat is geen francisca of werpbijl, maar een baardbijl, die o.a. gebruikt werd in de scheeps- en huizenbouw in de hoge en late middeleeuwen. Ik weet niet hoe ik hier een afbeelding in moet krijgen, maar anders zou ik je er een laten zien.
Ik ga het verbeteren.
Herinnert je je deze nog?
https://apoftegma.wordpress.com/2015/05/01/romeinenweek/
Ja zeker, maar hebben we toen instructies gekregen hoe je ermee omgaat? 😉
Beter?
http://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=89119&partId=1
Dank!
Ik heb vaker met dit bijltje gehakt, eeh geworpen, en ik denk nog steeds dat a) een ‘professionele’ training niet nodig is en b) dat je met dit wapen ook over grotere afstanden prima zaken kunt doen.
Een middagje gooien is echt voldoende. Ja, als je wilt mikken zoals met een boog moet je meer oefenen. maar de francisca was ook een massawapen, in grote hoeveelheden geworpen vlak voor de charge om de tegenstanders (vaak in een schildmuur opgesteld) te breken of te verwarren. Dan is 8 meter goed maar het mag ook meer zijn. En je hoeft niet precies te kunnen mikken.
Jona, geweldig hoe je op verkenning gaat in het vroegmiddeleeuwse Zutphen. Inmiddels is genoegzaam bekend dat daar rond het jaar 900 een ringwalburg werd aangelegd, waarschijnlijk als verdediging tegen vikingaanvallen. Tijdens diverse opgravingen heeft de stadsarcheoloog echter ook resten van een omwalling gevonden die te dateren zijn rond het jaar 300. Precies de tijd dat de Franken opdrongen naar het zuiden. Wie weet wat daar ooit nog over gevonden wordt.
Wel even een kanttekening over die ’typisch’ Frankische fransisca. Die wordt namelijk ook gewoon in graven van andere doelgroepen gevonden. En je raadt het al de zogenaamde ‘Sax’ is ook geen typisch Saksisch zwaard. Daar ben ik na de nodige bezoekjes aan Duitse en Nederlandse archeologische collecties wel achter.
.. en dakgoten zijn ook al niet typisch Gotisch!! 🙂
“die ‘typisch’ Frankische fransisca. Die wordt namelijk ook gewoon in graven van andere doelgroepen gevonden.”
Dat is misschien dan ook de oorzaak dat die daar is terecht gekomen: die persoon heeft hem letterlijk het graf mee ingenomen. Ik kan me dat wel voorstellen: zo kwam zo’n francisca nog eens ergens.
Doelgroep is hierbij ook een zeer ’treffende’ naam… 😉
Voor belangstellenden in de romeinse periode en de vroege middeleeuwen loont een bezoek aan het LWL Archäologisches Museum in Herne (Ruhrgebied) zeer de moeite. Prima te combineren met het Romeins museum in Haltern. Je wordt hooguit wat verdrietig (of opstandig) over de wijze waarop archeologie in Nederlandse musea (niet) wordt gepresenteerd.