Shuruppak gold in Mesopotamië als een van de oudste steden ter wereld, gesticht vóór de Zondvloed. De archeologische vondsten gaan inderdaad heel, heel ver terug. Zo dateert het bovenstaande kleitablet, geschreven in het Sumerisch en tegenwoordig te bewonderen in de rustige oud-oosterse afdeling van het Louvre, uit de zevenentwintigste eeuw v.Chr.: de tijd waarin in Egypte de derde dynastie de eerste piramiden bouwde en waarin in onze contreien de mensen van de Vlaardingencultuur aarzelden tussen nomadisch en sedentair leven. In Engeland besloten de bouwers van het tot dan toe houten Stonehenge dat het leuk zou zijn het monument opnieuw op te trekken uit steen.
Terug naar het kleitablet: dat bevat een administratieve tekst. Er wordt een huis (oppervlak: 54 m²) met een slaaf verkocht. Onderaan staan de getuigen vermeld die instaan voor de eerlijke verkoop. Het zou nog even duren voor de mensen het document zélf, voorzien van twee zegels of handtekeningen, zouden gaan beschouwen als bewijs voor de overeenkomst: in de Oudheid waren getuigen nog heel belangrijk.
Het oudste schrift had nog iets van een verzameling pictogrammen, waarin een ster stond voor een ster of, eventueel, iets dat in de hemel was, zoals een godheid. “Getuige” is echter een abstracter begrip dat niet zomaar als pictogram kon worden weergegeven. Het plaatje hiernaast toont dat het is samengesteld uit drie oudere tekens die samen iets betekenen als “mens die dingen over het land verklaart”.
Om te beginnen het teken voor “mens”: het rechtse teken, waarin met enige moeite nog een lichaam met een hoofd valt te herkennen. Linksboven zien we een soort liggend wybertje, dat staat voor “land”. Linksonder staat een wel heel curieus teken, namelijk “woord”. Het bestaat uit een driehoek boven een heel lange rechthoek, die samen een gezicht en een baard voorstellen. De lijntjes die scheef naar linksonder weglopen vanaf het gezicht, staan voor de uitgestoten klanken – het woord dus.
[Dit was de 125e aflevering in mijn reeks museumstukken; een overzicht is hier.]
Boeiende materie. Ik bezit een prachtig boekje van Herman Vanstiphout, ‘Schrijven en lezen in Sumer’, dat meer inzicht biedt in wat er zoal op kleitabletten stond. Je kent het vast wel.
Ja, leuk boekje is dat hè.
Trouwens, Margreet Steiner blijkt ook leuk leesvoer.
Al moet ze wel een betere corrector zoeken. Ik kwam al twee keer aarsvader tegen. Dat vindt de paus vast niet goed. Hoewel het natuurlijk weer wel toepasselijk is, gezien alle schanddaden. Maar dat was vermoedelijk Margreet bedoeling niet.
Ja, ik moest daarom ook grinniken. Maar het is een aardig boek dat de puzzel, en niet de feiten, centraal stelt. Dat is echt een sprong vooruit.
Kan het zijn dat het zinnetje over Stonehenge bij de verkeerde alinea is toegevoegd?
Dat gevoel had ik ook al – moet achter de pyramiden en de nomaden denk ik.
Je hebt gelijk! Het is inderdaad een aan de verkeerde alinea toegevoegde zin. Wonderlijk, want ik schreef dit zondagavond vroeg, ik was niet moe maar juist scherp.
Het eerste teken LÚ is niet hetzelfde als de verticale spijker. lú is het Sumerische woord voor “persoon” en is hier een onderdeel van het woord lú-ki-inim “getuige”. Het komt ook voor als determinatief bij beroepen. De Personenkeil (die men naar ik meen in Amsterdam “paal” noemt) is later in gebruik genomen als determinatief voor meestal mannelijke persoonsnamen. Dit is een andere functie en geen vervanging van LÚ.
Overigens is het verstandig om voorzichtig te zijn met Sumerische etymologie. Naast lú-ki-inim(-ma) komt ook lú-inim(-ma) voor, wat letterlijk “die van het woord” betekent. De ki in onze vorm is vreemd en niet zomaar uit te leggen door van inim een werkwoord te maken wat het niet is.
Leestip: https://www.academia.edu/626344/Review_of_J._A._Halloran_Sumerian_Lexicon_supplemented_with_a_reply_to_Hallorans_response_
Ik hoopte al dat je zou reageren; ik wilde het stukje vooraf aan je voor leggen, maar heb geen werkend mail-adres. Ik haal dat Personenkeil snel weg en zal degene die het me vertelde, een zachte tik op de vingers geven.
“De lijntjes die scheef naar linksonder weglopen vanaf het gezicht”
Ik maak hieruit op dat de leesrichting van rechts naar links is?
Bij kleitabletten uit deze tijd is de leesrichting eigenlijk van boven naar beneden. Dit tablet is onderverdeeld in vier kolommen die van rechts naar links lopen. De regels zijn hierdoor heel kort (meestal maar een half woord) en daardoor lees je in feite van rechts naar links. Door de tijd heen zijn de tekens versimpeld en kleiner geworden, de kolommen als standaard verdwenen en is de schrijfrichting veranderd door het tablet een kwartslag naar links te draaien, waardoor men van links naar rechts en van boven naar beneden ging schrijven. Aan een tablet zie je niet makkelijk hoe je ‘m moet houden, maar bijv. stèles met een inscriptie houdt je nooit verkeerd.
Vorig jaar zag ik in het archeologisch museum in Istanbul een dergelijk contract op een Sumerische kleitablet. Ik meen me te herinneren dat het als het oudste bekende contract ter wereld werd gepresenteerd.