Dit is een van de twee Hoby-bekers, gemaakt door een Griekse zilversmid die Cheirisofos heette. Het voorwerp wordt stilistisch gedateerd in de eerste eeuw v.Chr. De afgebeelde scène is afkomstig uit het laatste boek van de Ilias: koning Priamos van Troje bezoekt Achilleus om het stoffelijk overschot van zijn zoon terug te kopen. Er is een tweede beker waarop is te zien hoe de held Filoktetes, die een lelijke slangenbeet heeft opgelopen, wordt behandeld. Elco Brinkman zou dit edelsmeedwerk hebben aangeduid als “topkunst”.
Het leuke is de vindplaats waarnaar de bekers zijn vernoemd: het dorpje Hoby op het Deense eiland Lolland. Daar heeft archeoloog Knud Friis Johansen ze in 1920 aangetroffen in het graf van een ongeveer dertig jaar oude Germaanse krijger. Ze zijn nu te zien in het Nationale Museum in Kopenhagen, dat een van de beste oudheidkundige collecties ter wereld bezit en een reis naar Denemarken waard is. Serieus.
Naast de handtekening van de kunstenaar valt op een van de bekers nog iets anders te lezen: de naam van de Romeinse eigenaar, Silius. En die kennen we: de Romeinse historicus Tacitus noemt Gaius Silius als de commandant van de Romeinse strijdkrachten aan de Boven-Rijn. Van eind 13 tot 21 verbleef deze in Mainz, waarvandaan hij niet minder dan vier legioenen commandeerde. Het moet een goede commandant zijn geweest, want II Augusta, XIII Gemina, XIIII Gemina en XVI Gallica waren de enige troepen in de regio die niet in opstand kwamen toen keizer Augustus dat jaar overleed.
Silius’ leger nam deel aan de campagnes waarmee prins Germanicus de stammen in het Overrijnse inpeperde dat de Romeinen weliswaar in het Teutoburgerwoud waren verslagen maar niet overwonnen. Terwijl Germanicus’ operaties vooral de Romeinse posities aan de Lippe moesten versterken, deed Silius hetzelfde aan de Main, waar hij de Chatten versloeg. In 21 onderdrukte hij een opstand in Gallië, een gebeurtenis waarvoor in Orange de ereboog werd opgericht die daar nog steeds staat. Kort daarna werd de succesvolle veldheer teruggeroepen naar Rome, waar hij in drie jaar ten onder ging in de politieke arena en tot zelfmoord werd gedwongen. (Zijn zoon zou nog trouwen met Messalina, de vrouw van keizer Claudius, maar dat is weer een ander verhaal.)
Silius Senior is nooit door Germanen verslagen, zijn kamp is nooit ingenomen en de Hoby-bekers kunnen dus nooit door plundering in Germaanse handen zijn gekomen. Het is aannemelijk dat de Romeinse generaal de voorwerpen tijdens een van zijn veldtochten heeft cadeau gedaan aan een Germaanse leider. Dat de hierboven getoonde beker een afbeelding bevat van een verslagen heerser die zich overlevert aan de genade van zijn overwinnaar, kan alleen worden beschouwd als een cynische grap ten koste van de ontvanger van het geschenk.
[Dit was de 138e aflevering in mijn reeks museumstukken; een overzicht is hier.]
Maar Priamos was hier nog niet verslagen en Achilleus zou dat moment ook niet meer meemaken. Als het echter Silius’ bedoeling was dat de grap overkwam, dan is dat niet van belang, aangezien de Germaanse leider in kwestie vast geen Homeros las en enkel een zich onderwerpende heerser zou zien.
Ik denk ook niet dat de Germaan de grap heeft herkend.
Maar juist vanuit de Homerische context zou het een beetje een vreemde grap zijn.
Ondertussen hebben we wel het graf van de Germaan (of hij de bekers in ontvangst nam of een familielid weten we natuurlijk niet) maar niet het graf van die Silius (als hij inderdaad dezelfde is als de naam op de bekers). Dus wie het laatst lacht..
Ik heb ook zo mijn twijfels of dit wel een cynische grap was (maar zie hieronder). Het zou net zo goed een onderdeel kunnen zijn geweest van een gewone uitwisseling van geschenken tussen Silius en een Germaanse krijger/hoofdman.
Wat je punt sterker zou kunnen maken is het feit dat Priamos wordt getoond als een barbaar, met Frygische kap en (mogelijk?) een broek of zo (hij draagt relatief veel zware kleding in elk geval, een barbaars kenmerk), terwijl Achilleus op klassiek-heroïsche wijze wordt afgebeeld. Dát element zou de Germaanse ontvanger van het object misschien wel hebben herkend, want daar is geen kennis van Homeros voor nodig.
Het is niet zo heel belangrijk of de Germaanse ontvanger de grap heeft herkend. Silius zal hem hebben herkend en als de Germaanse ontvanger niets doorhad alleen maar meer plezier hebben gehad.
Dit vind ik wel erg speculatief. Zou een Germaanse leider de Griekse beeldspraak “zware kleren, Frygische muts = barbaar) herkennen? Laat ons ook niet vergeten dat het om 2 bekers gaat. Voor de wonde van Philoktetes bestaan trouwens verschillende verklaringen: is geweten of Cheirisofos voor één ervan kiest?
Goeden morgen Jona,
Met meer dan normale belangstelling heb ik je verhaal over de Hoby bekers gelezen. Ik ben namelijk, met een flinke groep professionals en liefhebbers bezig met de organisatie van een tentoonstelling en een bijbehorend boek over 600 jaar zilver en zilversmeden in Bergen op Zoom. Daar heb ik een Facebook pagina bij opgetuigd: http://www.facebook.com/bergenopzilver waarmee ik al vast wat publiciteit voor boek en tentoonstelling tracht te verwerven. Ik heb het lang niet uitsluitend over Bergs zilver, daarvoor is er te weinig bekend, maar trek het thema wat breder naar zilver en zilversmeden vroeger en nu. Deze Hoby bekers en het verhaal er bij lenen zich uitstekend voor de facebook pagina.
Vind je het goed dat ik van je tekst gebruik maak? En nog een vraag: heb jij een goede foto van de beker, die je me zou kunnen mailen? Ik heb al op Google gezocht, maar vond helaas niets.
Dank,
Klaas
,,kan alleen worden beschouwd als” is natuurlijk hoe dan ook een onhandige opmerking. Ik prefereer te veronderstellen dat de Romein zijn eigen genadige gedrag wil benadrukken door dat van Achilles in herinnering te roepen. Wellicht had hij een voorraad van geschenken met dit thema bij zich om uit te delen na overwinningen oftewel vredestichtingen.