De Yamnaya- of Kuilgrafcultuur, die u ergens tussen 3600 en 2300 v.Chr. moet plaatsen in wat nu Oekraïne en zuidelijk Rusland heet, geldt momenteel als de “Urheimat” van de volken die een Indo-Europese taal spreken. Daar duidt niet alleen het taalkundige maar ook het archeologische bewijsmateriaal op. Sinds een jaar of wat is er ook genetisch bewijs, waarbij ik aanteken dat veel nog onduidelijk is, dat elke onderstaande zin in feite een hypothese is en dat de vele migraties die blijken te hebben plaatsgevonden, de onderzoekers hebben verbaasd.
De Yamnaya-mensen kenden de ploeg zodat ze aan akkerbouw konden doen, maar ze hadden ook het paard gedomesticeerd en wisten hoe ze een kar moesten bouwen, zodat ze ook heen en weer konden trekken. De Yamnaya-cultuur breidde zich dan ook gestaag uit.
De eerste afsplitsingen waren een groep die richting China trok (de Afanaseva-cultuur) en een groep die zich na verloop van tijd vestigde in Anatolië en daar de macht overnam: de Hittiten. In het late vierde millennium begon de expansie echter pas goed. Eén groep bewoog zich naar het noorden: uit de Midden-Dnjepr-cultuur zijn de Baltische en Slavische talen ontstaan.
Een andere groep, die zichzelf aanduidde als “Ariërs” en die wij om voor de hand liggende redenen “Proto-Indo-Iraniërs” noemen, trok naar het oosten om zich in het tweede millennium te vestigen in de Punjab en vanaf 1000 v.Chr. op de Iraanse hoogvlakte. Archeologisch staat deze groep eerst bekend als de Sintashta-Petrovka-cultuur en later als de Andronovo cultuur. Het grijze aardwerk dat de vestiging van de Iraanse volkeren in Iran documenteert, is te zien in elk Iraans museum.
Weer een andere groep bewoog zich naar het zuidwesten en vestigde zich langs de Zwarte Zee-kust (de Usatovo-cultuur). Deze mensen zouden later verder trekken en zich vestigen in Scandinavië en op de Noord-Duitse laagvlakte, waar de Germaanse talen zouden ontstaan. In het vroege derde millennium leefden ze echter aan de Zwarte Zee-kust, waar ze werden ingehaald door twee anderen groepen: komend uit Oekraïne trokken de voorouders van de Grieken naar het zuidelijke Balkanschiereiland en de voorouders van de Keltische en Italische volken langs de Donau naar het westen.
De bovenstaande stele is vermoedelijk opgericht voor zo’n pre-proto-Italo-Kelt. (Ik kan het jargon ook niet helpen.) Dat weten we omdat dit soort stenen zijn gevonden in Roemenië, Hongarije, Italië en langs de Oceaankust, maar niet in de latere Germaanse gebieden of de Griekse kernlanden. Ze lijken de route te documenteren waarlangs werd gezocht naar koper.
Deze steles zijn heel gestileerd: een beetje vierkant, de mannen soms met wapens, de vrouwen soms met halssnoeren. Archeologen beweren dat het gaat om afbeeldingen van voorouders en dat die een rol speelden in de oude religie, maar welbeschouwd weten we dat niet zeker. De Eerste Hoofdwet van de Archeologie is beslist van toepassing: als je niet weet wat je opgraaft, zal het wel religieus zijn.
De bovenstaande stele, die me ontroert, zag ik in het prachtige museum in het Bulgaarse Varna en omdat mijn camera het niet deed, is de foto gemaakt door een reisgenoot. (Nog bedankt Ab.) Het monument is gevonden in het dorpje Nevsha en moet dateren uit de dertigste of negenentwintigste eeuw v.Chr. – ruwweg de tijd waarin Egypte een eenheid werd, in Mesopotamië de eerste stadstaten ontstonden en onze eigen voorouders hun doden bijzetten in hunebedden.
[Dit was de 139e aflevering in mijn reeks museumstukken; een overzicht is hier.]
Vergeef mij mijn domheid, maar wat is het verschil tussen taalkundig en linguïstisch bewijs?
Dat wilde ik ook al vragen…
Inderdaad: ik bedoelde “taalkundig en archeologisch”. Verbeterd! Dank!
Wat is er zichtbaar onder de handen? Lijkt een soort ceintuur?
Het kale mannetje met de uitgestoken tong op de stele deed mij meteen denken aan de (nog altijd niet geheel verklaarde) meme ‘Kilroy was here’ die vooral tijdens de Tweede Wereldoorlog opdook in Europa. Overigens heet het mannetje zelf niet Kilroy maar Mister Chad.
En is de naam van het Bulgaarse dorpje Nevsja (Невша) waar deze is gevonden verwant aan de Iraanse meisjesnaam Newsha?
Grappig. Ik dacht niet aan een tong maar aan een sik.
Wat betreft de naam Nevsha: ik heb geen idee.
Is die tong/sik niet de mond en wat jullie als mond zien de onderkant van de neus?
Dat Bulgaars en Perzisch beide Indo-Europese talen zijn, betekent nog niet dat ze op elkaar lijken. De naam نیوشا schijnt van het werkwoord نیوشيدن “luisteren” te komen.
Als eenvoudige bloglezer ben ik erg benieuwd waar die krabbeltjes voor staan. Perzisch of Arabisch schrift? En is het weer te geven in latijnse letters?
Er staat
Arabieren en Perzen gebruiken (bijna) hetzelfde alfabet.
“om voor de hand liggende redenen”
Ik ken wel mensen die dat helemaal niet voor de hand vinden liggen.
https://en.wikipedia.org/wiki/Arya_Dewaker
Zij trekken zich niet zoveel aan van ene meneer Schicklgruber.
“bovenstaande stele is vermoedelijk opgericht”
Hoe groot is dit geval?
Volgens mij iets van anderhalve meter. Gek genoeg zie ik het ding nog staan maar heb ik geen echte herinnering aan de afmetingen.
Ik vraag me dan af wat er met de mensen gebeurd is die al leefden op de plekken waar migranten uit die “Urheimat” aankwamen. Hoe komt het dat hun cultuur en taal verdrongen werden op zoveel verschillende plaatsen en tijdstippen, telkens door mensen met wortels in Oekraïne, of interpreteer ik dit verkeerd?
Die verdwenen omdat al hun dochters verkracht werden door de jonge migrerende testosteronbommen.
Nee hoor, ik gekscheer maar wat. 😉
De cultuur van de nieuwe groep was naar we aannemen zo vernieuwend dat deze maar wat graag werd overgenomen. Wat ook een reden van de ‘uitbreiding is’, deze hoeft helemaal niet met een fysieke migratie of een verovering gepaard te gaan.
Taal verdrongen – tsja, dat weten we helemaal niet, want we weten niet 100% zeker of de taal en de cultuur parallel verspreid werden. Talen kunnen worden overgenomen van een militaire elite (men associeert zich graag met macht), maar het overleven van Keltisch in onze streken ondanks 400 jaar Romeinse bezetting geeft aan dat het ook niet zo eenvoudig is.
Ik zou me ook kunnen vinden in een theorie genre “het is niet omdat je overal ter wereld colaflesjes vindt, dat er overal Amerikanen wonen”, maar “genetisch bewijs” wijst toch in de richting van mensen die migreren, en niet enkel ideeën. Waren het paard en de kar doorslaggevend?
Indo-Europese talen verschillen meer van elkaar dan dat ze op elkaar lijken. Dat komt onder andere door substraattalen en door taalcontact. De eerdere talen in de gebieden zijn niet zo maar verdwenen, maar omdat we niets van die talen weten, is het lastig aan te wijzen welke invloed ze gehad hebben.
“Sinds een jaar of wat is er ook genetisch bewijs [..].”
Heb je daarvoor wat meer informatie? Ik had zelf gelezen dat het R1b gen, dat eerst met deze cultuur werd geassocieerd, totaal geen beeld geeft van zo’n ‘migratie’ omdat het voornamelijk in West-Europa voorkomt (en juist niet in de ‘Urheimat’). Zeker geen tekenen van die massamigratie.
Volgens mij is het R1a1 die met de Indo-Europese expansie wordt geassocieerd. Deze komt voornamelijk in Oost-Europa en India/Pakistan voor en weinig in West-Europa.
Als ik het goed heb, zijn er twee genen; één corresponderend met de Balto-Slavische en de Indo-Iraanse talen, de ander corresponderend met Germaans, Grieks-Armeens en Italo-Keltisch. Hoe dit zit met Tochaars en Anatolisch weet ik niet.