Het probleem is steeds hetzelfde: PVV-leider Geert Wilders ziet ergens iets dat fout is en constateert die fout dan niet om haar te corrigeren, maar om er politiek gewin uit te halen. Dit keer valt hij over een uitspraak van de Tilburgse hoogleraar bestuurskunde Paul Frissen die oordeelt dat Wilders “het klassieke fascistische verhaal” vertelt en – zo lees ik hier – stelt “dat mensen in opstand moeten komen tegen de herhaaldelijke uitlatingen van Wilders over een nepparlement”.
Toevallig ben ik dat met Frissen eens. Ik mag dat zeggen, want ik ben een burger. Frissen mag dit als burger ook allemaal zeggen. Bovendien kan hij als wetenschapper concluderen dat Wilders’ betogen voldoen aan deze of gene definitie van fascisme. Het is echter een heel andere zaak als hij als wetenschapper mensen oproept in opstand te komen.
We hebben namelijk een kristalheldere afspraak, teruggaand op Webers “Wissenschaft als Beruf”, dat de politiek zich niet bemoeit met de wetenschap (de academische vrijheid) en dat de wetenschap de politiek de vrijheid laat (we zijn immers een democratie en geen technocratie). De in de wet vastgelegde maatschappelijke relevantie van de wetenschap is niet het geven van politieke oproepen, maar het ter beschikking stellen van informatie. Een hoogleraar moet zijn inzichten delen, kan desgevraagd adviseren maar kan – althans in zijn functie als hoogleraar – niet oproepen tot opstand.
Een meer met het algemeen belang begane politicus dan Wilders zou deze kwestie aangrijpen om te agenderen dat de wetenschap wel erg vaak meent de politiek te mogen kapittelen. Een meer met het algemeen belang begane politicus zou tevens agenderen dat het omgekeerde ook wel erg vaak gebeurt: er is nogal wat politieke invloed op de wetenschap. Een meer met het algemeen belang begane politicus zou tot slot de vraag stellen of de scheiding van politiek en wetenschap in de huidige vorm nog van deze tijd is. Moeten we niet eens nadenken over het wetenschapsbestel als geheel?
Dit zijn allemaal zinvolle vragen die met het algemeen belang begane politici én met het algemeen belang begane wetenschappers al een paar jaar geleden hadden moeten stellen. Er zijn ook mensen als André Klukhuhn (in Hypothese van het heden) en Hans Harbers die hierop hebben gewezen, maar zij zijn roependen in de woestijn gebleken.
Nu is het echter te laat. Elke discussie over de relatie tussen wetenschap en politiek zal, nu de PVV een steen in de vijver heeft gegooid, onder verdenking staan. Stel, er komen perfect rationele argumenten waarom wetenschappers in functie politieke oproepen mogen doen – dan zullen die argumenten altijd worden uitgelegd als gelegenheidsargumenten om Wilders het zwijgen op te leggen. Of omgekeerd: als er perfect rationele argumenten zijn waarom Frissens oproep niet door de beugel kon, dan zal die reprimande altijd worden uitgelegd als geste om Wilders ter wille te zijn.
Rationele argumenten staan vanaf nu onder verdenking. Het backfire-effect, inderdaad. Een zinvolle discussie over de relatie tussen wetenschap en politiek is voor de komende jaren onmogelijk.
Een scherpe scheiding tussen wetenschap en politiek is in het algemeen zinvol. Maar ook wetenschappers mogen hun mening uiten, als de onderbouwing daarvan maar niet berust op het blote feit dat ze wetenschapper zijn. Ze spreken als burger. Burgers worden geacht allemaal met hetzelfde recht en dezelfde overtuigingskracht hun mening te uiten. Maar dat is alleen maar in theorie zo. Men luistert toch met iets meer aandacht naar een professor dan naar een eenvoudige arbeider. Niettemin: altijd blijven opletten. De professor kan er ook naast zitten en de arbeider heeft het ook wel eens bij het rechte eind.
En met politieke invloed op de wetenschap denk je aan zaken als het NHM en de limes?
Bijvoorbeeld, maar ook aan de samenstelling van bijv. adviescommissies voor omstreden onderwerpen.
Maar de politiek maakt wel gebruik van de wetenschap door onderzoeken te laten doen voor ze een wetsvoorstel indienen (of door gedane onderzoeken als basis daarvoor te gebruiken) en door het toepassen van vanuit wetenschappelijke methoden gemaakte statistieken om politieke beslissingen te controleren of te bewijzen. De politiek is innig met de wetenschap verbonden, al was het alleen maar door al die academisch opgeleide figuren in het kabinet en de kamers. Ik kan me herinneren dat je zelf Rutte aanviel op het misbruik van zijn eigen wetenschappelijke achtergrond. Ik denk niet dat je echt een scheiding tussen beide aan kunt brengen. De wetenschap is geen kerk.
U verwart politiek en beleid, politics en policy. Voor beleid is er de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid.
En beleid heeft geen invloed op de politiek?
Kareltjeklimt heeft gelijk.
En jij ook: goede politieke ideeën staan niet los van de werkelijkheid. Ik schreef dan ook dat we eens moesten nadenken over de traditionele scheiding.
Welke traditionele scheiding? Voor zover ik weet staat er niets in de grondwet over de scheiding van staat en wetenschap, wel via via (de godsdienstvrijheid en het discriminatieverbod, die wel een wettelijke verankering kennen) over die van staat en kerk. Ik denk dat de staat niet zonder wetenschap kan, op alle gebieden. Ik denk ook dat het naïef is om te denken dat wetenschappers, net als alle andere onderdanen, geen politieke wezens zijn. Je hoeft alleen maar te kijken naar wat voor politiek er op universiteiten wordt bedreven. En tussen wetenschappers onderling.
De academische vrijheid is wettelijk geregeld, met als twistpunt of deze ligt bij de onderzoeker of het instituut. M.a.w., kan een instituut een onderzoeker iets verbieden? Dit speelde bijvoorbeeld bij de affaire-Van der Horst, toen een decaan een onderzoeker het zwijgen wilde opleggen.
Dat de universiteit de politiek niet de wet mag voorschrijven, volgt uit het simpele feit dat we grondwettelijk een parlementaire, constitutionele monarchie zijn. We zijn geen technocratie waarin wetenschappers bepalen wat de koers van de samenleving moet zijn.
De gemiddelde burger heeft niets met Webers “Wissenschaft als Beruf”. Als antifascist in Nederland zijn de mogelijkheden om volgens zijn overtuiging een stem uit te brengen nogal beperkt. Ken zelf slechts een paar partijën waarvan ik er voor 99% van overtuigd ben dat zij geen antisemitische elementen bevat : de PVV is er daar één van; een partij waarvan de baas goed op zijn spullen past; of heet dit fascisme ?
Het stukje gaat niet over fascisme. Dat is slechts de toevallige aanleiding. Het gaat over een wetenschapper die politiek bedrijft terwijl hij doet alsof dat wetenschap is. Dát is de hoofdzaak en laten we de discussie daartoe beperken.
Voor hartenkreten over fascisme zijn andere fora, zowel links als rechts.
De PVV zit vol antisemitische elementen. Joden die niet voldoen aan Wilders’ en Eljahs normen inzake Palestijnen en Islam heten antisemitisch! Ik heb dat zelf mogen ervaren van de zijde van #PVV ers en de valse “islamdeskundige” Bart Schut @bpschut. Ze gebruiken Israel alleen om een punt tegen Arabieren te maken. Joden die het daarmee niet eens zijn (en dat mag toch?) worden aan Voorpost en de Landstorm van Pegida overgeleverd. Heet dit fascisme? Nee: Hypocrisie!
De opmerkingen van @Aanklacht lijken mij van toepassing.
Merk wel dat een competente wetenschapper iets doet wat eigenlijk al veel eerder door de falende politici had moeten worden gedaan. Ik erger me al jaren aan het angstig zwijgen, meebuigen en zich verstoppen in linkse schuilkerken van politici die beter zouden moeten weten. Niemand hier ontkent dat Frissen in dit geval gelijk heeft. Had Menno ter Braak niet mogen zeggen wat hij 1938 zei? Mussert en Colijn vonden van niet. Maar achteraf is elke ware Nederlander het met hem eens. Zo zijn wij. Laten wij nu tijdiger zijn!
Frissen mag dit zeggen; hij mag zelfs als wetenschapper zeggen dat Wilders voldoet aan een door Frissen gehanteerde definitie van fascisme (een onderwerp dat notoir lastig te definiëren is). Wat hij niet mag doen, is als wetenschapper een politiek advies geven. Daarover gaat de wetenschap niet.
Ik vind uw standpunt vreemd. Wetenschappers geven voortdurend politieke adviezen aan de politiek, d.w.z. dat hun adviezen door de politiek in besluiten c.q. politiek beleid worden omgezet (niet altijd terecht, natuurlijk). Denk bvb. aan het advies van de viroloog die een paar jaar geleden ds i.t.t. zijn Europese collega’s adviseerde dat er in Nederland twee keer achter elkaar gevaccineerd moest worden tegen de Mexicaanse griep . Dat advies is waarschijnlijk ten onrechte door de overheid overgenomen, maar dat hoefde ze in principe niet te doen. Maar ik zie werkelijk niet in waarom wetenschappers geen adviezen mogen geven aan de politiek. Er is zelfs in 1976 een Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, (WRR) opgericht die de overheid geregeld adviezen verstrekt om invloed uit te oefenen op haar beleid.
Voor de taakomschrijving van de WRR zie: http://www.wrr.nl/taak/taak/
In het op de politieke agenda plaatsen van veranderingen in de maatschappij met de bedoeling om de overheid aan te zetten tot verandering van beleid, hebben veel wetenschappers een rol gespeeld door het bekend maken van hun onderzoeken. Ten tijde van de verzuiling speelde het zgn. maatschappelijk middenveld een belangrijke rol in het op de politieke agenda plaatsen van bepaalde maatschappelijke kwesties. Nu is die rol minder.
Zou het anti-rookbeleid dat in een wet is vastgelegd ooit tot stand gekomen zijn als de wetenschappers geen adviezen hadden gegeven over de gezondheidsrisico’s van het roken? Zo zijn er nog veel voorbeelden aan te halen. Of goede adviezen altijd in ander beleid omgezet worden, dat wordt door de politiek bepaald, Maar als degelijk onderzoek leidt tot een advies aan de politici dat tot beter beleid kan voeren, waarom zou een wetenschapper dan geen advies aan de politiek mogen geven. Advies geven is nog altijd niet hetzelfde als de wet voorschrijven. Ik ken trouwens geen voorbeelden waaruit blijkt dat wetenschappers de wet voorschrijven aan de maatschappij. Ik zou er zelfs voor zijn dat de wetenschappers op basis van goed onderzoek meer adviezen geven aan de overheid. De politici zouden wat moediger moeten zijn en beter luisteren naar echte deskundigen i.p.v. naar de borrelpraat die meestal nergens op berust. Maar het populisme viert hier de laatste jaren hoogtij en het levert politici meer stemmen op om het volk naar de mond te praten i.p.v. het beleid goed uit te leggen..
Dat is niet het punt. Het woord “adviseren” is onduidelijk. Wat ik bedoel is: de wetenschap mag (moet!) informatie delen. De beslissing wat ermee moet worden gedaan, is echter aan de politiek, die de afweging tussen wetenschappelijke informatie en andere belangen moet maken. Frissen mag zeggen: dit is, wetenschappelijk gemeten aan definitie X, fascisme. Dat mensen in opstand moeten komen, is een besluit van de politiek.
Maar dat is toch precies wat ik ook zeg, namelijk dat het aan de politiek is om met de ‘adviezen’ wel of niets iets te doen. Wat ik wil benadrukken, en dat is ook de rol van de wetenschappers en de intellectuelen, is dat wetenschappers best wat meer van zich zouden moeten laten horen. In diverse landen om ons heen, en ik lees veel buitenlandse kranten, heb ik de indruk dat wetenschappers en intellectuelen veel meer invloed hebben op het maatschappelijk en dus op het politiek debat. Neem nou de cultuurkaalslag ingezet door iemand als Halbe Zijlstra. Daar heb ik toch te weinig gehoord van de intellectuelen. .
“Frissen mag zeggen: dit is, wetenschappelijk gemeten aan definitie X, fascisme.”
Overbodiger dan dit kan een wetenschapper niet worden. Want hier heeft de burger natuurlijk geen wetenschapper voor nodig, dan kan hij zelf ook wel.
Lees vooral ook de scherpe reacties op Frontaal Naakt over dit stuk:
http://www.frontaalnaakt.nl/archives/hoogleraar-mag-niet-oproepen-in-opstand-te-komen.html#comments
Toevoeging: heb je alleen het NOS-berichtje gelezen of ook het interview beluisterd?
http://sargasso.nl/wetenschap-en-politiek/#comment-947111
Het gebruik van het begrip fascisme dient tegenwoordig altijd om politieke tegenstanders te diskwalificeren. Altijd. Vrijwel niemand die het begrip behoorlijk weet te duiden en bijvoorbeeld kan onderscheiden van nazisme, maar dat is ook helemaal niet de bedoeling. Het is zo’n lekker scheldwoord. Dat weet Frissen ook en daarom is zijn actie niet fris. Hij zou zich beter inspannen om ‘fascisme’ helder te krijgen. De burgers zijn vervolgens niet te dom om zelf conclusies te trekken.
Met welke tactiek Wilders zijn agenda -wel degelijk gericht op het algemeen belang, maar op zijn manier- meent te kunnen realiseren, is mede bepaald door zijn politieke tegenstanders. Het cordon sanitair brengt uiteraard effecten teweeg.
Als Wilders kan betogen dat en hoogleraar moet opstappen ‘omdat zijn uitspraken ambtenaren beïnvloeden kan’, dat moet hij dat, om dezelfde reden, ook doen. Niemand heeft ooit regels opgesteld dat hoogleraren geen uitspraken mogen doen die politiek betekenis (kunnen) hebben.
Ik herinner me van Max Weber de waardevrijheid wat betreft de keuze van onderzoek. Vervolgens is het onderzoek gebonden aan wetenschappelijke regels. Een wetenschapper mag Wilders’ fascististische banden proberen aan te tonen, maar moet dat op wetenschappelijk verantwoorde en open wijze doen. Zo scheid je die twee. Waardevrijheid qua keuze, maar niet waardevrij qua onderzoeksmethode.
Dag Jona,
In het interview wordt Paul Frissen tot twee keer toe opgevoerd als Politiek Filosoof Paul Frissen. Geen enkele keer wordt er de link gelegd met zijn Hoogleraarschap Bestuurskunde aan de Universiteit van Tilburg. Paul Frissen zat daar als persoon Paul Frissen.
Als ik de stukken goed beoordeel (maar ik kan er naast zitten) is het een doelgerichte actie geweest van de PVV om Frissen in een kwaad daglicht te stellen en is dat door de onkritische NOS overgenomen. In plaats van het betwijfelen of Frissen wel dergelijke uitspraken kan doen als wetenschapper lijkt het me veel meer op zijn plaats ons uit te spreken tegen het demoniseren van mensen die gewoon hun vrijheid van meningsuiting gebruiken door een Politieke Beweging die keer op keer laat zien dat die niets opheeft met “vrijheid”..
Daar heb je een punt mee!
Ik zie nu overigens dat het radioprogramma zelf en haar website het netjes over de de politiek filosoof Frissen hebben, maar dat de tweets/webstek van de omroep wel de fout hebben gemaakt om Frissen als hoogleraar aan te duiden. Niettemin vind ik dat de exercitie/tweet van Wilders veel weg heeft van karaktermoord op Frissen, die alleen maar bedoeld kan zijn om andere wijze mensen te intimideren zich niet in het publieke debat te mengen.
Politieke stemmingmakerij op dit blog, heel jammer.
Het voorbeeld had inderdaad gelukkiger kunnen worden gekozen, maar ik denk dat het eigenlijke punt staat als een huis: de grenzen tussen wetenschap en politiek zijn niet meer zo duidelijk als ze zouden moeten zijn en het gevaar bestaat dat we de technocratie in worden gerommeld. Dat is een grotere bedreiging voor Europa dan, pakweg, het gebruik van het woord “nepparlement”.
Sorry sorry Aanklacht, was niet mijn bedoeling.
Het “fascistische verhaal”, nogal eufemistisch, vrijblijvend onwetenschappelijk ‘verhaal’ genoemd, de fascistische praktijk dus, zien we momenteel het scherpst bij ISIS en al-Quada. Moord en doodslag van alle ongelovige honden en afvalligen, ingegeven door de teksten van de Koran en andere islamgeschriften, dat is de boodschap van de ware islam. De islamitische geschiedenis, vanaf de profeet Mohamed, is er een van geweld, vrouwenonderdrukking, veroveringstochten. Het zwaard doet zijn werk. Nu wil het toeval, of is het ’t onwetenschappelijke vooroordeel, dat de boodschapper van het kwaad wordt vereenzelvigd met het kwaad: Wilders is het kwade genius. Dus.
Ik zeg, met Bart Schut, : “Hoevelen zouden niet dolgraag op een salonfähig alternatief voor de PVV stemmen? Ik vermoed al jaren dat de PVV niet zo groot is dankzij, maar ondanks Geert Wilders”.