1.
Zo’n twee-en-half jaar geleden begon ik op Sargasso een wekelijkse column over religie. In de eerste aflevering schreef ik:
De secularisering is snel gegaan. Na een kleine zeventien eeuwen waarin slechts weinigen de kerk bekritiseerden, voltrok de marginalisatie van het instituut zich in één generatie, de vorige. Zo’n instorting kan alleen als de reus al op lemen voeten stond en zich had overschreeuwd.
Inmiddels gelden humanisme en rationaliteit als dé uitingen van de westerse cultuur. Toen de gemeente Rotterdam in 2005 “stadsgesprekken” organiseerde over de integratie van de islam, plaatste men tegenover die religie niet het christendom maar de Verlichting. We verwachten van gelovigen dat ze zich aanpassen aan de seculiere wereld; wie daarmee moeite heeft, zoals sommige groepen moslims, krijgt steeds de norm voorgehouden dat in Nederland geloof een privézaak is.
De discussie hierover is voorbij en het illustreert het zelfvertrouwen van de seculiere wereld dat ze de moeite niet neemt de laatste religieuze rafels af te hechten. Natuurlijk is het zevendaagse weekritme een confessionele erfenis, natuurlijk is het vreemd dat we over enkele vrije dagen niet vrijuit mogen beschikken, maar ik zou me eraan storen als iemand er echt een zaak van maakte. Het openbare aspect van religie speelt in onze seculiere samenleving geen rol van betekenis meer.
Dat denk ik nog steeds. Als er werkelijk discussie bestond, zouden de atheïsten deze week vreugdevuren hebben ontstoken omdat de Zondagswet wordt ingetrokken en zou de ME charges hebben moeten uitvoeren tegen demonstrerende christenen in Staphorst, Bunschoten en Tholen. Maar niets van dat alles. De discussie is op hoofdlijnen afgerond.
Hoewel? Ik ben toch wat geschrokken van twee recente berichten op de website van Folia, het weekblad van de Universiteit en Hogeschool van Amsterdam. Gisteren was er het bericht dat de universiteit vijf stilteruimtes krijgt. Terwijl meditatie, contemplatie en aanbidding domweg niet behoren tot de taken van een wetenschappelijke instelling.
Hoe belangrijk religie voor gelovigen ook moge wezen: een universiteit zoekt naar informatie die waar is, ongeacht de religieuze, etnische of maatschappelijke achtergrond van de waarnemers. Aan een instelling die [voeg hier obligate kentheoretische slag om de arm in] streeft naar objectieve kennis, kan geen ruimte zijn voor subjectieve kennistradities, hoe waardevol op zich ook. Een universiteit draagt uit dat een bepaalde kenwijze superieur is en kan beter geen faciliteiten bieden aan andere kenwijzen, omdat daarmee afbreuk wordt gedaan aan die boodschap. Een kwestie van overtuigingskracht, van ethos. Ook al kan een irrationele kenwijze voor individuele academici persoonlijk belangrijk zijn, een wetenschappelijke instelling moet zich er niet mee presenteren.
2.
Vandaag, nog geen vierentwintig uur na het vorige bericht: een Folia waarop vrouwenborsten staan afgebeeld, wordt op de Hogeschool van Amsterdam niet algemeen verspreid. De voorzitter van de faculteit Maatschappij en Recht, Jean Tillie, legt uit dat er een voorlichtingsbijeenkomst is:
We krijgen gasten op bezoek, jonge mensen die zich komen oriënteren voor hun studie en op het punt staan om een belangrijke beslissing in hun leven te nemen. In die context hoeft er wat mij betreft geen blad met blote vrouwen op de cover in de bakken te liggen.
Beste meneer Tillie: een school – of dat nu een universiteit is of een hogeschool of een middelbare school of een basisschool – is een plek om andere ideeën op te doen. Om kritisch te leren denken. Het is qualitate qua een plaats waar leerlingen en studenten worden geconfronteerd met opvattingen, argumenten en afbeeldingen die hun niet bevallen. Dat is de pointe van onderwijs en wanneer u potentieel onwelvallige afbeeldingen weghaalt, negeert u niet alleen uw didactische missie, maar houdt u ook uw aankomende studenten voor de gek.
Jongens en meisjes: er zijn betere hogescholen dan de HvA.
Dit begrijp ik niet helemaal: ik geef toe dat ik niet weet wat ik me bij die stilteruimtes moet voorstellen. Wordt er daar één of andere religie gepropageerd of opgedrongen, of kan je er ook als atheïst terecht om stilte op te zoeken en na te denken? Hebben atheïsten soms geen nood aan contemplatie? In dat geval zie ik het probleem niet.
Je tweede punt lijkt je eerste ook tegen te spreken. Ik spreek me niet uit over de blote borsten (zou me niet kunnen schelen aan de universiteit en ik vind dat mijn leerlingen in het lager ook maar tegen schilderijen van Rubens moeten kunnen, wat hun achtergrond ook is). Maar kan je de ruimte voor contemplatie niet beschouwen als “een plaats waar leerlingen en studenten worden geconfronteerd met opvattingen, argumenten en afbeeldingen die hun niet bevallen”?
Als je een universiteit verengt tot een plek waar men “streeft naar objectieve kennis” en waar, “geen ruimte kan zijn voor subjectieve kennistradities”, wat doe je dan met filosofie en literatuur?
(1)
Als mensen behoefte hebben aan contemplatie, kunnen ze precies hetzelfde doen als mensen die werken op een kantoor in de stad: even een wandelingetje maken door een park. De bèta-faculteiten liggen in een park. Tegenover het Maagdenhuis is de stille tuin van het Begijnenhof of desnoods de Krijtbergkerk. Er is genoeg en het faciliteren hiervan is domweg niet iets wat bij de universiteit hoort.
(2)
Ja, je kunt discussiëren over de relatieve waarde van het wetenschappelijke en het religieuze kennen – maar dat veronderstelt niet de aanwezigheid van een gebedsplaats of stilteruimte.
(3)
De conclusies van literatuurwetenschappers en filosofen moeten net zo goed intersubjectief zijn als die van andere wetenschappers.
Religieuze beleving hoort niet tot de kerntaken van een universiteit, maar ook babyvoeding behoort daar niet toe. Toch zijn jonge moeders heel blij met kolfruimten waar ze in enige privacy hun ding kunnen doen. ook lichamelijke gezondheid is geen kerntaak, maar toch zijn er bedrijven met een fitnessruimte.
Bespeur ik hier een beetje religieuze naijver? Of gaat het om het ontbreken van werkende stilteruimtes bij jouw dagelijkse vervoerder? 😉
Er zijn bedrijven die fitnessruimtes, eetruimtes, rookruimtes, kinderopvang…aanbieden. Het behoort niet tot hun taken, maar dat belet niet dat ze het mogen aanbieden als er vraag naar is. Als er vanuit de studenten vraag was naar een stille ruimte, vonden zij misschien dat er niet genoeg voorhanden was.
Het aanbieden van stille ruimtes kan je ook zien als een praktische overweging, genre rooklokaal of sporthal. Het verplicht mensen tot niets, het beperkt geen enkele vrijheid en het heeft geen invloed op de kwaliteit van het wetenschappelijk onderzoek of het onderwijs. Het verhaal van het magazine ligt anders.
Misschien zie ik dit helemaal anders omdat ik mijn hele schoolcarrière ( kleuterschool, lagere school, middelbaar, universiteit, hogeschool en nu mijn job als onderwijzer ) in de katholieke zuil heb gesleten, waar kerststallen en kruisbeelden, vieringen en kapellen tot de traditie behoren. Maar ook daar wordt kritisch over nagedacht: toevallig vorige week een studiedag over de katholieke identiteit van de school en de wijze waarop ze gestalte krijgt.
Ik denk niet dat een fitnessruimte of kinderopvang strijdig is met de boodschap die een instelling uitdraagt. Een aan religie (een kennistraditie die ik persoonlijk als waardevol beschouw) gewijde ruimte is echter strijdig met de boodschap die een universiteit óók uitdraagt, namelijk dat wetenschap de beste methode is.
Ik ontken het belang van religie niet en vind het prima als academici religieus zijn. Ik heb er ook redelijk wat vertrouwen in dat religieuze wetenschappers en studenten goed werk doen. Het is alleen iets dat ze niet moeten uitstralen bij hun presentatie.
Een vergelijking is misschien verhelderend: in de rechtszaal mogen de rechters en advocaten geen religieuze symbolen dragen. Geen zichtbare crucifixen, geen hoofddoekjes. Die zouden immers suggereren dat de betrokkenen een loyaliteit hebben aan het canoniek recht hebben of aan de sjaria, zelfs als ze dat professioneel prima uit elkaar kunnen houden. Je moet echter de schijn niet wekken dat er meer belangen in het spel zijn.
De betrokkenen mogen ondertussen thuis een kruisbeeld aan de muur hebben hangen of een hoofddoek op straat dragen.
Mee eens Dirk, het aanbieden van secundaire arbeidszaken aan je personeel en evt. bezoekers is wat anders dan je achter hun persoonlijke levensovertuiging te plaatsen.
Ik heb het grootste deel van mijn leven in het katholieke middelbaar onderwijs gesleten, maar de tijd dat er kruisbeelden en kerststallen waren, om maar te zwijgen van kapellen, kan ik me niet meer herinneren, en ik heb toch een geschoold geheugen. Maar dat terzijde.
Waar het om draait is, dat een stilteruimte een soort kapel zonder religieuze aankleding is voor mensen “die daar behoefte aan hebben”. Daar heb je tijdens een drukke treinreis ook wel eens behoefte aan. De NS weet dus wat hen te doen staat. En ik zal de directeur van het plaatselijk zwembad vast tippen. Hoe je in een lege stilteruimte overigens geconfronteerd kan worden met opvattingen die je niet bevallen is mij een raadsel. Zijn er dan toch objecten aanwezig die een opvatting uitstralen? Dan is het een kapel geworden.
Het verbieden van een cover met blote vrouwen is paternalisme van de ergste soort. Het is een buiging voor mensen met bepaalde -vaak religieus gekleurde- opvattingen. Het enige dat zou mogen tellen is, of de cover iets te maken heeft met de inhoud en of die inhoud iets te maken heeft met de doelstellingen van de verbiedende instelling.
Die stilteruimtes zouden volgens je eigen betoog van 2.5 jaar geleden geen issue moeten zijn. In een seculier land waar religie naar de private sfeer is verplaatst zou dit juist moeten kunnen. Het heeft geen invloed meer op de laïciteit.
En als je echt het jargon van de religiewetenschappen wilt aanhouden zijn de meeste Nederlanders geen atheïst maar seculier christen, katholiek, etc.
Neemt niet weg dat Folia gewoon tieten op de voorkant moet mogen hebben. Zeker als Spekkie Big ook prima is.
(Disclaimer: het jargon is mij gedoceerd aan de UvA)
Ja, het zou inderdaad geen issue meer hebben mogen zijn. De seculiere “triomf” is zo overdonderend dat een gebedsruimte moet kunnen. Maar twee van dit soort incidenten binnen vierentwintig uur doen me toch schrikken. Ze illustreren beide de zelfuitholling van de universiteit, die haar eigen waarden niet langer centraal stelt en alles doet om studenten binnen te halen.
Ik heb christelijk onderwijs nooit begrepen. Dat was en is vragen om indoctrinatie. Je kunt christen zijn en onderwijs geven, maar houd je persoonlijke opvattingen op het gebied van religieus beleven voor jezelf. Een school moet les geven en zorgen dat kinderen en jonge mensen (en ouwe deeltijders) geraakt worden door het virus van de kennisvergaring en wetenschappelijke discussie. Meer niet. Natuurlijk moeten overblijvers er kunnen eten en drinken en als gym en andere sporten zorgen voor een betere opname van de stof doe dan maar gymlokaal. Een hogeschool of universiteit is geen kerk of moskee en moet ook niet net doen of hij dat is. En leren is alles opnemen wat er is, zonder beperkingen en zonder controle van dogmatische over-ons-gestelden. Alleen ben ik nogal bang voor wat Ons Onderwijs 2032 met scholen wil gaan doen en dan vooral met het geschiedenisonderwijs. Zie ook http://tiecelin.blogspot.nl/2016/03/blind-door-de-wereld.html.
“kennisvergaring en wetenschappelijke discussie” is wel een heel kale voorstelling van waar het in het onderwijs om gaat. De meeste pedagogen en bestuurders vinden dat het ook om persoonlijke ontwikkeling gaat en om waarden als verdraagzaamheid, verantwoordelijkheid, duurzaamheid, wereldburgerschap enzovoort. De meeste onderwijsinstellingen hebben zulke waarden in hun missie staan. Waarom zou het dan ineens indoctrinatie zijn als ze zich daarbij door het christelijk geloof laten inspireren?
Omdat christelijk onderwijs kinderen een bepaalde richting in dwingt in plaats van ze de informatie te geven waardoor ze zelf een keuze kunnen maken.
Elke school bepaalt voor de leerlingen welke waarden centraal staan, of dat nou op grond van een christelijke, humanistische of andere traditie gebeurt. Misschien is jouw beeld nogal gekleurd door je eigen schoolervaringen, maar een gemiddelde christelijke school van nu is op dat punt niet per se dwingender dan een openbare school. Anders zouden ze ook geen ruimte hebben voor grote aantallen niet-christelijke leerlingen.
Qua achterhaalde karikatuur kan dat tellen. Daar herken ik nu mijn lesgeven en mijn school absoluut niet in.
Ik denk dat veel discussie over religie op school is gebaseerd op verouderde idealen. Om die reden vind ik les over religie (wat iets anders is dan een stilteruimte) belangrijk. Zie het tweede deel van mijn stuk over Van Schalk, waaruit weer blijkt wat er verkeerd gaat als mensen de basisnoties niet kennen: http://mainzerbeobachter.com/2016/03/13/hermeneuse/
Als je Christelijk onderwijs wilt begrijpen moet je vaderlandsche geschiedenis nalopen – het is een relict van de verzuiling. ‘Christelijk onderwijs’ bestaat ook niet, net zo min als er een ‘Christelijke kerk’ bestaat – het is een lappendeken van verschillende overtuigingen en bewegingen. Wat scholen onderwijzen is wat tegenwoordig voor 99% door het ministerie van Onderwijs wordt bepaald – als dat niet aanzet tot een wens naar kennisvergaring en wetenschappelijke discussie moet je in Den haag zijn en niet in de kerk. openbare onderwijsinstellingen doen het op dat gebied geen jota beter of slechter.
Ik denk trouwens dat je de huidige religieuze indoctrinatie van ‘Christelijk onderwijs’ enorm overschat. De basisscholen ‘met religie’ die ik ken (we hebben er verscheidene in Houten) verliezen, net als veel basisscholen elders in dit land, al jaren aan leerlingen. Ze zijn daarom al zo vaak gefuseerd dat er nergens meer sprake is van één achterliggende kerk, en dat het enige ‘religieuze’ dat in het onderwijs terugkomt, een nadere kennismaking met religie (breed), de lichtjestocht met de Advent en (heel) af en toe bidden in de aula is. Ik ben protestants, mijn vrouw is atheist, onze kinderen zijn naar een RK basisschool geweest (vanwege de kwaliteit van het onderwijs) en hebben er zelf geen religieuze neigingen aan overgehouden.
Ik schreef aanvankelijk: “Ik heb christelijk onderwijs nooit begrepen. Dat was en is vragen om indoctrinatie.” Ik heb dat bedoeld als: de mogelijkheid dat er indoctrinatie plaats vindt is in hoge mate aanwezig en de geschiedenis leert dat dat ook gebeurd is. Spreek maar eens met mensen die de verzuiling nog meegemaakt hebben. Dat het nu veel minder gebeurt is me bekend en blijkt ook weer uit de publicatie van ‘God in Nederland’ waar vanmorgen in de Trouw aandacht aan besteed wordt. Ik heb ook niks tegen lessen die de diverse godsdiensten en andere overtuigingen proberen te laten zien. Dan krijg je in ieder geval de keuze om er al of niet meer van af te willen weten. Het aantal jonge mensen dat in kunst en cultuur bijbelse of mythologische referenties niet meer begrijpt is schrikbarend hoog. Brede algemene ontwikkeling: helemaal voor. Maar geen dwang om je conformeren aan waar de school voor staat. Universiteiten worden geacht les te geven aan jongelui die een zekere mate van persoonlijkheid en verantwoordelijkheid hebben ontwikkeld en moeten zich daarom helemaal onthouden van alles wat naar indoctrinatie riekt. Zuivere wetenschap, dames en heren, geen sprookjes en fantasie. Al kun je door je fantasie te gebruiken soms ineens een stuk verder komen in onderzoek en zijn sprookjes dankbare onderwerpen voor culturele studies.
“Een aan religie (een kennistraditie die ik persoonlijk als waardevol beschouw) gewijde ruimte is echter strijdig met de boodschap die een universiteit óók uitdraagt, namelijk dat wetenschap de beste methode is.”
Volgens mij ligt hier jouw category mistake, doordat je religie als een “kennistraditie” en een (blijkbaar niet zo degelijke) “methode” ziet. Religie is niet een andere kennistraditie, maar iets heel anders dan kennis, en daarom in de grond ook niet strijdig met wetenschappelijke kennis.
De Universiteit moet aan haar toekomst denken.
Het aantal traditioneel Nederlandse kinderen neemt sterk af, maar dat wordt gecompenseerd door een groeiend aantal kinderen uit immigranten families met een Moslimachtergrond. Deze groep moet gewonnen worden voor de onderwijsinstelling.
Michel Houellebecq geeft in zijn laatste roman ‘Onderworpen’ goed aan hoe een onderwijsinstelling van deze ontwikkeling kan profiteren.
De VU is de onderwijsinstelling die je echt moet vermijden (om van de Christelijke Hogeschool Ede en de Evangelische Hogeschool maar niet te spreken). De VU geniet de gunsten van de Templeton Foundation http://www.templetonworldcharity.org/ , een organisatie die bedoeld is om de verlichting tegen te gaan. Zie voor hun subsidies
http://www.vu.nl/nl/nieuws-agenda/nieuws/2016/jan-mrt/160310-miljoenensubsidie-voor-onderzoek-toekomst-universiteit.aspx
http://www.filosofie.nl/nl/nieuws/20144/vu-krijgt-2-4-miljoen-euro-van-templeton-foundation.html
Je moet instellingen niet vermijden alleen maar omdat ze zich linken aan religieuze groepen.
Bovendien leveren de CHE en de EH naar mijn mening juist goed werk door mensen een jaar lang na te laten denken over hun kwaliteiten en visies op het leven, waardoor deze mensen vaak een beter doordachte studiekeuze maken en niet van studie naar studie hoppen.
Daarbij is geloof voor hen belangrijk, maar zoals Joris ook al zei, hoeft dit absoluut geen probleem te zijn omdat geloofsovertuiging niet per definitie in strijd is met wetenschappelijke kennistradities.
Heb ik nu altijd gedacht dat als je bewust seculier/ ongelovig wilt zijn, eerst aan een geloof moet hebben gedaan.
Het onderwijs -hoog en laag, openbaar of niet- wordt geheel uit de openbare middelen bekostigd, Indoctrinatie behoort niet bekostigd te worden uit de openbare middelen, afgezien van het feit dat die ook nooit beginselen mag uitdragen die strijdig zijn met de wet en de (huidige) mos maiorum.
In het onderwijs hoort indoctrinatie daarom niet thuis, noch gereformeerd, noch katholiek, noch islamitisch, niet in Rotterdam-Zuid en al evenmin in de Bible Belt.
Óver religie praten en er inzicht in en kennis van bijbrengen is een must. Een religie uitdragen hoort daar niet bij, althans niet binnen de muren van een onderwijsinstelling. Een “islamitische school” of een “School met den Bijbel” zal zelf zijn bekostiging moeten zoeken. Diploma’s op basis van indoctrinatie zouden niet erkend moeten worden. Ik heb 70 jaar geleden rekenen geleerd uit een ‘Rekenmethode voor het katholiek onderwijs”. Velen schijnen dat nog steeds heel gewoon te vinden. Het wordt nu toch eindelijk eens tijd voor eens strikte scheiding van kerk en staat.