Keizer Marcus Aurelius, die vandaag 1836 jaar geleden in Wenen overleed, is de spreekwoordelijke filosoof op de keizertroon. Hij behoorde, zoals wel meer rijke Romeinse heren, tot de Stoa, een wijsgerige school die die rijke Romeinse heren onder meer het volgende voorhield:
- De kosmos is redelijk
- Mensen zijn redelijke wezens en fundamenteel goed
- Veel van het kwaad is slechts schijn en met rustig nadenken herken je dat
- Laat je daarom niet leiden door je emoties
- Omdat alle mensen redelijk en goed zijn, zouden ze ook gelijk moeten worden behandeld; ga als meester daarom goed om met je slaven, behandel je echtgenote met respect
Je leest wel eens dat in Marcus Aurelius het ideaal van Plato, dat wijsgeren de wereld zouden regeren, werkelijkheid was geworden, maar de eenvoudige waarheid is dat uit ’s mans beleid niet werkelijk blijkt dat hij heeft geprobeerd zijn filosofische idealen om te zetten in wet- en regelgeving. Ook Marcus Aurelius liet de slaven niet vrij, ook Marcus Aurelius verleende de vrouwen geen gelijke rechten, ook Marcus Aurelius liet christenen hun geloof belijden ten overstaan van de leeuwen.
Dat gezegd zijnde, zijn plichtsbetrachting is voorbeeldig en zijn onderdanen herkenden dat. Het is heel bijzonder dat hij na zijn dood niet slechts goddelijke eerbewijzen kreeg in de staatscultus, maar dat ook privépersonen hem vereerden. Toegegeven, ik ken daarvan maar één voorbeeld, maar het is suggestief, want voor de andere keizers is zoiets er überhaupt niet. De man was geliefd.
In zijn plichtsbetrachting herkennen we Marcus’ stoïcijnse idealen wél. Het zou vreemd zijn om, nu ik toch vier Marcus-stukjes online plaats, niet ook te citeren uit zijn Meditaties, de persoonlijke aantekeningen waarmee hij zichzelf moed insprak, zichzelf vermaande, gewetensonderzoek deed en verantwoording aflegde. Dit was een man die zichzelf voorhield dat plicht het privilege was van de ware aristocraat en die begreep dat voor goede bestuurders geen lieverkoekjes werden gebakken. In het volgende citaat, in de vertaling van mijn goede vriendin Simone Mooij, presenteert hij zichzelf als premier serviteur de l’État.
Als de goden een plan hebben voor mij en mijn lotgevallen, is het een goed plan. Een god met een slecht plan kun je je ook moeilijk indenken en waarom zouden ze erop uit zijn me kwaad te doen? Wat zou daar immers het voordeel van zijn, voor henzelf of voor het algemeen belang, waar hun voorzorg het meest op gericht is? En als ze geen plan hebben gemaakt voor mij persoonlijk, hebben ze dat toch in ieder geval gedaan voor de gemeenschap en moet ik ook verwelkomen en voor lief nemen wat mij overkomt als gevolg daarvan. Als ze daarentegen helemaal geen plannen maken (het is heiligschennend dat te geloven, of laten we anders maar niet meer offeren, bidden, eden afleggen en de andere dingen doen die we bij al die gelegenheden doen, omdat we geloven dat de goden bij ons en met ons zijn), als ze dus werkelijk voor niets dat met ons te maken heeft plannen maken, dan kan ik het voor mezelf doen, kan ik zelf bekijken wat nuttig is. En nuttig voor ieder schepsel is het te leven volgens zijn eigen aanleg en natuur. Mijn natuur is redelijk en sociaal. Als keizer beschouw ik Rome als mijn stad en vaderland, als mens de kosmos. En alleen wat nuttig is voor die gemeenschappen is goed voor mij. (Meditaties 6.44)
Het doel van de mens is naar zijn natuur te leven, dat wil zeggen de Rede te volgen en sociale daden te verrichten. Alles wat het bereiken van dat doel noch voor- noch tegenwerkt, is onverschillig. De ene dient in slavernij, de andere dient in vrijheid evengoed te dienen. Wie klaagt over de rol die de Kosmos hem heeft toebedacht, gedraagt zich tegen zijn natuur en maakt zichzelf volkomen belachelijk.
En hoe precies weet ik welke rol de Kosmos mij heeft toegedacht?
Toebedeeld is misschien een beter woord.
Mooi, heel mooi.
“het ideaal van Plato”
Ik wilde juist schrijven dat MA’s regeerstijl de politieke filosofie van Plato weerlegt!
Interessant te vernemen dat hij de optie van ongeloof herkende.
Niet geloven was toch altijd wel een optie bij de Grieken en Romeinen? Zo heb ik het althans begrepen, maar misschien kan Jona zijn licht erover laten schijnen.
Die kop.
Hipster van het eerste uur?
Onvergetelijk is zijn uitspraak dat je je geachten altijd rein moet houden, zodat, als iemand je vraagt, ‘waar denk je aan?’ je altijd naar waarheid en zonder je te schamen antwoord kunt geven. Hij schreef in een uniek ronkend Grieks, echt lekker om te lezen!