Mijn vader, Ben Lendering, hield van lezen. Ten Huize Lendering staan twee boekenkasten in de woonkamer, is de overloop één grote boekenkast en staan op zijn studeerkamer nog meer boekenkasten. Vroeger bezat mijn vader nog meer boeken, maar de laatste maanden heeft hij er nogal wat weggegeven aan zijn gasten. Zo kreeg ik onlangs een strekkende meter Vondel mee.
Of mijn vader Vondels opera omnia van kaft tot kaft heeft gelezen weet ik niet, maar ik sluit het allerminst uit, want hij las echt alles – nou ja, bijna alles – en was bepaald niet eenkennig. Fictie en non-fictie, Nederlandse en buitenlandse literatuur. Zijn laatste boek was, als ik zijn cryptogrammenboekje niet meereken, Pier en oceaan van Oek de Jong. Hij heeft het niet meer uit gekregen, want hij is afgelopen maandag overleden, in het gezelschap van mijn moeder, mijn broer en ikzelf. Alleen mijn zus op Curaçao kon er niet bij zijn. Het laatste gesprek dat hij voerde was met mijn moeder, die hij verzekerde dat hij geen pijn had.
Bens dood kwam niet als een verrassing. Ik heb al een tijdje geleden geblogd over zijn naderende dood: we waren er allemaal, bespraken wat stond te gebeuren en gingen daarna uit eten. Hij wilde nog even genieten van het leven en liet ons daarin delen.
Dat is wat me van de laatste maanden bij zal blijven: dat hij de dood zonder veel angst accepteerde, zich vooral zorgen maakte om mijn moeder en hoopte nog enkele dingen goed te regelen. Dat is hem ook gelukt: ik ontdekte gisteren dat hij de adressen op de enveloppen van de rouwkaarten alvast had geschreven. Doordat hij nauwelijks angst uitstraalde, gaf hij ons in feite het voorbeeld.
Hij werd net geen tachtig en overleed op dezelfde dag als zijn eigen moeder. Er is een groot verschil tussen die twee generaties: mijn vader, zijn broers en zus waren echte “social climbers” – de eersten van hun familie die een hogere opleiding konden volgen. Er schijnt een uitspraak van Goethe te zijn dat cultuur behoort aan degenen die haar moesten bevechten, en ik denk dat mijn vader zo heel goed de waarde ervan begreep.
Dat schept verplichtingen. Hij wilde datgene wat hij – tegelijk met zijn oudere broer en jongere zus – als eersten in de familie had verworven, ook met anderen delen. Hij vertelde dus vaak over wat hij had gelezen, zodat ook anderen er rijker werden. Een typische onderwijzerstrek maar ook een persoonlijke trek van mijn vader.
Ik geloof dat ik van mijn leven nooit een guller mens heb ontmoet.
Sterkt Jona, en denk aan jezelf en je moeder.
Dat is mooi gezegd.
Gecondoleerd.
Mooi gezegd. Heel veel sterkte.
Jona, ik wens je veel sterkte bij het overlijden van je vader. Je schetst een mooi portret van hem en bent terecht trots op hem. Hij moet veel voor jou betekend hebben. Gecondoleerd!
Roger van Bever
Mijn medeleven, en veel sterkte. Goed overigens dat je het hier laat weten.
Gecondoleerd, beste Jona. Je hebt geluk gehad met zo’n vader. (Over toeval in levensdata: gisteren belde een van mijn zussen dat ze grootmoeder is geworden precies 100 jaar na de geboorte van haar moeder).
Mijn oprechte deelneming met het overlijden van Uw vader. Naar ik begrijp is hij vredig heengegaan, een mooi gegeven voor alle betrokkenen. Het wordt later een troostende herinnering. De komende dagen zullen intensief zijn.
Marcel Meijer Hof
Sterkte met je verlies, Jona. Mooi portret van je vader. Ontroert mij, omdat ik veel herken. Ook mijn vader was een lezer. Dat begon toen hij lid werd van de Gereformeerde Jongelingsvereniging. Theologie domineerde. Dat hij zijn hele leven is blijven lezen, waardeer ik enorm. Karl Bart, Kuitert, Wieringa: hij las het allemaal. Zijn boeken staan vol kanttekeningen, uitroeptekens, vraagtekens, onderstrepingen. Later ging alles op de helling. In zijn kast verschenen Sartre, Jan Cremer, Turks Fruit en Tjeempie… Rik
Van harte gecondoleerd, Jona.
Prachtig opgeschreven, Jona. In je lieve woorden over je vader herken ik vooral ook jouw eigen karakter. Die gulheid, bewondering voor kennis en liefde voor al het geschrevene heb je niet van een vreemde. Gecondoleerd.
Mijn deelneming, Jona.
Bij de vermelding van de kwaliteiten van je vader mag ook zijn bedrevenheid in het boekbinden niet worden vergeten. Al weer vele jaren geleden heeft hij de redevoeringen 1 tot 16 van Aelius Aristides in de editie van Charles Behr (door Brill uitgegeven in van die vervelende slappe kaftjes die toch een godsvermogen kostten), schitterend voor mij ingebonden. Die vier delen zijn nog steeds een sieraad in mijn boekenkast.
Alle benodigde sterkte toegewenst.
Gecondoleerd met het verlies van vader. Mooi geschreven, zoals zo vaak.
Voelt goed. Mooie dag gewenst samen.
Wat een prachtig einde. Echt, natuurlijk beschrijf je het ook weer zo mooi, maar met het overlijden van mijn schoonvader twee jaar geleden nog vers in gedachten was mijn eerste gevoel ‘ik hoop dat mijn ouders dit ook vergund is’. Klinkt misschien egocentrisch, maar we hebben het nu eenmaal niet voor het kiezen, en daarom is dit zo’n groot goed. Een rustige dood, een overlijden in alle waardigheid, zonder angst.
Toch, alle sterkte gewenst voor de komende tijd, want begraven is één ding, iemand missen is iets heel anders.
in pace
Mijn deelneming.
Beste Jona,
Ons meeleven met het overlijden van je vader. Je beschrijft hem zo liefdevol. Een mooi en een vrijgevig mens.
We wensen jou en je familie de kracht die jullie nodig hebben.
Ik stuur je bericht ook door aan Gerrit Jan. Je bent in onze gedachten.
Met hartelijke groet, Jeannette
Gecondoleerd, hoe je hem beschrijft is mooi, je vader moet een pracht mens geweest zijn.
Een prachtig portret, Jona. Veel sterkte toegewenst.
Onze deelneming en veel sterkte toegewenst .Groet Hans en Ella
Allereerst gecondoleerd Jona. Je schrijft hartverwarmend, liefdevol, betrokken en ontroerend. De schrijver in jou verwoordt alle emotie heel prachtig. Je vader was gul, zo schrijf jij. Dat is in elk geval één eigenschap die ook jij in ‘gulle’ mate van hem hebt. Ik heb je vader niet gekend en slechts een enkele maal ontmoet, maar het komt mij voor dat hij prachtig was in zijn moed geen angst te tonen op het eind van zijn leven. Ik heb altijd enorm bewondering voor mensen die dat echt kunnen uitstralen. Jij en je familie zullen een moeilijke tijd tegemoet gaan. Zo’n verlies verwerken valt zwaar. Maar je vader heeft er in elk geval liefdevol voor gezorgd dat jullie fijne herinneringen aan hem hebben. Niet in de laatste plaats door zijn kalme, onbevreesde houding in zijn laatste dagen. Sterkte!
Gecondoleerd familie Lendering
Wat een prachtige woorden voor een verdrietig delen.
Wens je veel sterkte.
Dat de troost van de herinnering, warm en liefdevol, met je mee mag trekken.
Beste Jona.
Van harte gecondoleerd met het verlies van je vader. Ik heb je ouders eens gesproken op een Liviusvriendenmiddag. Ze waren enorm trots op jou. Sterkte! Henk Ras.
Sterkte !
Condolerende groet,
Mijn oprechte deelneming. Ik geniet al geruime tijd van de kennis die je via deze blog deelt, nu begrijp ik ook van waar je deze gave hebt. Je kan je vader niet beter eren dan door wat je hier doet. Veel sterkte.
Mijn condoleances.
‘Noblesse oblige’: uit het portret dat je van je vader schetst, blijkt dat hij daarnaar geleefd en gewerkt heeft, als vader en als leraar Nederlandse taal en letterkunde. Hoewel ik hem slechts
een keer en dan nog vluchtig heb ontmoet (hij was toen net met pensioen, ik had nog een aantal jaren voor de boeg), zijn we sindsdien met elkaar verbonden via het ingelijste memoriale van de
grote dichter Gerrit Achterberg met daarop een drietal foto’s (van Achterberg in gesprek met Paul Rodenko, van diens graf en van de lezende dichter) en daarnaast (het belangrijkste) een kopie van de autograaf van het magistrale sonnet ‘Ichthyologie’. Dat tableau heeft jaren in zijn lokaal
gehangen waarop jij, Jona, het na zijn pensionering aan mij cadeau deed. En zo kwam het in mijn klas terecht en kon ik er letterlijk naar wijzen als ik het gedicht erop behandelde. Intussen hangt het in mijn studeerkamer, nu ook ik gepensioneerd ben: veelzeggende herinnering aan een collega die geleefd heeft voor en vanuit de letteren. Laat me het mogen zeggen met de woorden van Ida Gerhardt bij het overlijden van Martinus Nijhoff:
Gedenk nu de aarde opengaat
het kind, dat leefde in zijn gelaat
en dat de lei heeft volgeschreven.
God alleen wist dat het nadien
de grote nieuwe brug wou zien.
De engelen gaven vrijgeleide.
Hij is reeds aan de overzijde.
Van harte gecondoleerd, Jona en alle sterkte voor jou, je moeder, broer en zus.
Innige deelneming en veel sterkte gewenst bij dit verlies. Je vader zou trots geweest zijn op zijn zoon die hem zo mooi beschrijft.
Gecondoleerd.
Verder sluit ik me aan bij enkele reacties hierboven. Mooi portretje van je vader en zijn laatste levensdag heb je geschreven. Zoiets heeft ook voor anderen waarde. Met het onvermijdelijke einde zitten we allemaal wel eens in onze maag, dan is het toch goed om te lezen dat dit ook op een min of meer prettige (niet het juiste woord…) wijze kan passeren.
Sterkte ermee.
Gecondoleerd Jona. Een gezegend mens is heengegaan, zo te lezen.
Gecondoleerd met het verlies van je vader die je hier liefdevol hebt beschreven.
Beste Jona,
gecondoleerd met het overlijden van je vader. Koester de herinneringen.
Gerrit van der Veer & Elly Lammers
________________________________
Gecondoleerd Jona. Jou en je familie sterkte toegewenst.
Beste Jona,moeder en verdere familie, heel veel sterkte gewenst bij het verlies van een goed mens.Vier zijn bijzondere leven. Hartelijke en sterke gevoelens.Joke
Gecondoleerd en veel sterkte toegewenst bij het verwerken van dit verlies.
Dag Jona,
Ik weet niet of dit bij je aankomt, maar: veel sterkte. Want ook al zag je het aankomen, zwaar is het toch.
Gecondoleerd bij dit afscheid. Veel sterkte voor u en uw familie.
Sterkte.
Van harte gecondoleerd met het verlies van je vader, Jona.
Mooi persoonlijk stukje. Ik leef met je mee. Verloor mijn vader al eerder en weet hoe groot dat verlies is. Veel sterkte de komende tijd.
Gecondoleerd met het afscheid nemen van uw vader. Geschiedenis nu, fundament voor het leven altijd
Beste Jona,
Ik wens jou en de jouwen veel sterkte!
René
Beste Jona,
Dank voor dat je het met mij en andere volgers van je blog hebt willen delen.
Gelukkig te lezen dat je vader en jullie een pijnlijk ziekbed bespaard zijn gebleven.
Sterkte
Ruud.
Mijn oprechte deelneming. Zoals iemand anders ook al schreef, blijkt u de “royale” manier waarop u in het leven staat, niet van een vreemde te hebben. Ik wens u en de uwen veel sterkte.
Wat schrijf je mooi over je vader, veel respect voor je woorden en voor wie hij was. Gecondoleerd, Jona.