[Bij mijn mail zat onlangs de vraag welke klassieke teksten en vertalingen ik mensen zou aanraden. In deze onregelmatig verschijnende reeks zal ik een persoonlijk antwoord geven, waarbij leesplezier voorop staat. Ook mijn leesplezier: ik ben geen veilingmeester die álles kan aanprijzen. Wie zich er echt in wil verdiepen, kan het beste aan een universiteit bij een collegereeks aanschuiven. Voor de Latijnse literatuur haalt u in de Openbare Bibliotheek Piet Gerbrandy’s Het feest van Saturnus, een van de beste boeken die ooit zijn gewijd aan een aspect van de antieke cultuur. Voor de Griekse en christelijke literatuur is zo’n boek er helaas niet.
Ter zake nu: ik was bezig met de antieke epiek en ik moest nog twee dingen behandelen: de vertalingen en de teksten die door Homeros zijn beïnvloed.]
Vertalingen van Homeros
Wat zijn fijne vertalingen van de Ilias en Odyssee? De meeste vertalers kiezen ervoor poëzie als poëzie weer te geven. Vertalers zijn doorgaans zelf taalliefhebbers, voor wie de vorm van de tekst net zo belangrijk is als de inhoud. Door poëzie als proza te vertalen, raak je wel heel veel van de vorm kwijt en heb je de oude literaire tekst in feite ontdaan van de artistieke component. De vertaler die het kunstige belangrijk vindt, zal minimaal proberen een nieuw kunstwerk te scheppen en dat kan bijvoorbeeld betekenen dat hij zijn vertaling perst in het keurslijf van een versmaat. Of zichzelf rijmdwang oplegt, al gebeurt dat niet zo vaak. Met deze zelfopgelegde beperkingen verklein je echter de mogelijkheid precies te vertalen.
Overigens is er nog een ander probleem, dat niet met de keuze tussen poëzie en proza heeft te maken. Het Nederland mag de allersuperieurste taal ter wereld zijn, er kleeft een nadeel aan: het heeft alleen de oude genitief nog (de naamval waarmee je bezit uitdrukt: vader des vaderlands, ’s konings paleis, Hommes hoest). Het Grieks heeft ook naamvallen om een medewerkend en lijdend voorwerp aan te duiden. Wat iemand die naar het Nederlands vertaalt ook kiest, poëzie of proza, hij heeft rekening te houden met het feit dat hij in het Nederlands de woordvolgorde niet vrijuit kan aanpassen. Naamval-talen als het Duits hebben die beperking niet en bieden de vertaler wat meer ruimte om precies te zijn.
Dit gezegd zijnde: een vertaler die kiest voor poëzie, schept een nieuw kunstwerk en dat maakt de vertaling, althans voor wie haar rustig leest, aangenamer. Als de vertaler gevoel heeft voor taal, komt er iets moois uit, zoals in de Homerosvertalingen van H.J. de Roy van Zuydewijn (Ilias 1980; Odyssee 1992). Hij kreeg er de Nijhoffprijs voor. De Vlaamse classicus Patrick Lateur vertaalde de Ilias in 2010 en zal binnenkort zijn Odyssee-vertaling publiceren. Zie het plaatje hierboven, dan weet u waarop u moet letten.
Proza heeft het voordeel dat het wat minder keurslijf kent, zodat de vertaler zich preciezer kan uitdrukken. Het leest ook vlotter. Voor een eerste kennismaking zou ik daarom de prozavertaling van M.A. Schwartz lezen, zodat je de plot en de personages leert kennen en, wanneer je daarna een poëzievertaling leest, de voorkennis hebt die ook een oude Griek had als hij ging luisteren naar een voordracht.
“Door poëzie als proza te vertalen, raak je wel heel veel van de vorm kwijt en heb je de oude literaire tekst in feite ontdaan van de artistieke component”
Nou… zouden we daar niet van maken: “EEN artistieke component”?
Gestimuleerd door het starten van deez’ reeks, heb ik mij het zojuist (2016) verschenen bundeltje brieven van Plinius de Jongere aangeschaft. De vreugde van het te lezen, de eruditie van vertaler Vincent Hunink, de goede verzorging door de uitgever.
Geen vertaling, maar een redelijk gedetailleerde hervertelling is Ilios en Odysseus door Imme Dros (Ilios, het verhaal van de Trojaanse oorlog, 1999, en Odysseus, een man van verhalen, 1994). Ik heb zelden zo meegeleefd en tegelijk ook af en toe geschaterd van het lachen bij andere vertalingen dan wel hervertellingen van Homeros. Volgens mij ook erg geschikt voor een eerste kennismaking, zeker voor niet-gymnasiasten.
Kent u deze versie? En zo ja, wat vond u ervan?
Ik ken het boek. Ik heb er ook plezier aan beleefd.
Een tijdje geleden was ik op de radio en toen ik de opname-ruimte uitliep, kwam zij net aan. “Dag mevrouw Dros,” zei ik, waarop ze me groette met de naam van de presentator. 😉
Hoe zit het met Immers Dros’ vertaling (niet hervertelling) van de Odyssee, zo mooi voorgelezen door Ton Lutz in 1994? “En Telemachos, die bijzonder goed nadacht…” Daar moet je toch ook iets over schrijven, zeker nu ze ook de Ilias heeft vertaald (ja, vertaald).