Zoals de vaste lezers van deze kleine blog weten, werk ik sinds een tijdje in Zutphen. Slechts een dag per week, maar genoeg om belangstelling te krijgen voor wat er in die stad zoal gebeurt. Je hecht je en omgekeerd word je herkend: bij de boekhandel waar ik mijn boeken haal, bij het restaurant waar ik lunch, bij de koffietent waar ik de voorraad caffè lento leeg maak. Als historicus zoek ik nog wat andere dingen op – en zo ontdekte ik Erve Eme. Ik schreef er al eens over.
Erve Eme is een “living history” park, waar je kunt zien hoe het verleden is geweest. Groot is het niet: in feite niets dan twee stevige boerderijen met wat bijgebouwen. Maar het belang van Erve Eme is omgekeerd evenredig aan zijn omvang. Dit is namelijk een van de weinige plekken in Nederland waar je kennis kunt maken met ons Frankische verleden. En de Frankische tijd is, voor wie het mocht zijn vergeten, het moment waarop ons eigen verleden begint.
De daaraan voorafgaande periode, gedomineerd door de Romeinen, is nog een “andere” tijd. Het gezag wordt van vér uitgeoefend, men had een religie die we niet begrijpen, de soldaten namen een taal mee die hier vreemd was. Met de Franken was het gezag lokaal, ontstond het christendom en sprak men een taal die we herkennen en (met moeite) begrijpen. Hier is een geslaagd filmpje waarin u aan het begin wat Frankisch kunt beluisteren.
Belangrijk als de Franken zijn, ze zijn in onze geschiedschrijving onderbelicht geraakt. Hoewel onze literatuur bij hen begint – denk aan de sprookjesmotieven in Karel ende Eleghast – begint de Nederlandse geschiedenis doorgaans ergens in de tiende eeuw en even vaak blijft het halve millennium dat daaraan voorafgaat onderbelicht. (Ik lees nu Kees Nieuwenhuijsens Strijd om West-Frisia. Het begint in de negende eeuw – en dat is ongebruikelijk vroeg.)
Daarnaast is er ons antieke verleden, de Romeinse tijd. Beroepshalve heb ik daarmee veel te maken, maar dat maakt me nog niet blind voor het feit dat het toch wat vreemd is dat er zoveel geld wordt gestoken in de Romeinse limes en zo weinig in het Frankische verleden.
Leve Erve Eme dus. Het is een van de weinige plaatsen waar iets van de Frankische tijd is te zien. Door het dagelijks leven uit die tijd te tonen vormt het park een cruciale schakel in onze historische “kennisinfrastructuur”. Er zijn plannen om het aanbod wat uit te breiden, onder meer met een reconstructie van het tufstenen kerkje en het hallenhuis van de graven van Hamaland – de twee gebouwen die de kern van het oude Zutphen vormen. Als het parkje zou wegvallen blijft er verdraaid weinig te tonen over van de samenleving waarin onze cultuur wortelt. Of om iets over het ontstaan van Zutphen te leren.
“Als het parkje zou wegvallen”: dat dreigt nu dus te gebeuren. Het staat impliciet in dit artikel uit De Stentor van afgelopen woensdag. Het komt erop neer dat het terrein een nieuwe huurder heeft, Driekant, die zich lijkt te hebben verkeken op de exploitatie en nu meer geld vraagt van de onderhuurders, waaronder Erve Eme.
Ik denk niet aan kwaad opzet. Driekant heeft in Zutphen een bakkerij en een prettige lunchroom en maakt serieus werk van wat “maatschappelijk verantwoord ondernemen” heet. Opleidingsplaatsen, werkgelegenheid voor mensen die op de normale arbeidsmarkt niet meteen mee komen: sympathiek. Maar Driekant lijkt zich te hebben verslikt in de uitbreiding naar het terrein waarop Erve Eme is gevestigd.
Ik hoop oprecht dat hier een oplossing wordt gevonden. Erve Eme moet blijven bestaan. Al was het maar omdat ik er dit najaar nog met een stevige groep Amsterdammers en Westfriezen naartoe kom. Een stevige reis, maar Erve Eme is van landelijk belang.
‘De daaraan voorafgaande periode, gedomineerd door de Romeinen, is nog een “andere” tijd. Het gezag wordt van vér uitgeoefend, men had een religie die we niet begrijpen, de soldaten namen een taal mee die hier vreemd was’, schrijf je. Is de periode 500-1950 voor ons inmiddels ook een “andere tijd”? Hoeveel Europeanen begrijpen anno 2016 het Christendom nog?
Ik denk dat we het christendom niet meer zo goed begrijpen als een halve eeuw geleden, maar het is hier nog steeds de maat voor alle religiositeit. Atheïsten komen bijvoorbeeld voortdurend in de problemen in discussies met moslims en joden omdat ze niet begrijpen dat het atheïstische religiemodel op het christendom is geënt.
“For better or worse”: het ontstaan van het christendom blijft een zekere actualiteit bezitten, die het meer “van ons” maakt dan de Romeinse tijd.
Het “atheïstische religiemodel” suggereert dat atheïsme ook een soort religie is. Bedoel je misschien ‘het beeld wat atheïsten hebben van religie’?
On topic: “toch wat vreemd is dat er zoveel geld wordt gestoken in de Romeinse limes en zo weinig in het Frankische verleden”.
Zou dit met de ontkerkelijking te maken kunnen hebben? Ik kan me voorstellen dat seculiere nationalisten Nederland liever niet laten beginnen met het christendom.
Nee, ik bedoel niet dat atheïsme een soort religie is. Wél dat ze denken over godsdienst in termen van het christendom. Ze hebben een idee over wat de kenmerken religie zijn.
Wat bedoel je met ‘het atheïstische religiemodel’? Het atheïsime als intellectuele positie is in Europa vooral in de 18de eeuw ontwikkeld en daarbij waren pre-Christelijke denkers en dichters uit de Griekse en Romeinse oudheid een grote bron van inspiratie (Lucretius bv.)…
Dat is waar, maar ze zijn meer beïnvloed door het christendom dan je wel eens denkt. Ik zag laatst het “humanistisch credo”.
Humanisme is geen atheïsme, maar een wereldbeeld, zoals een ideologie als het socialisme of een religie dat ook kan zijn. Het atheïsme is een belangrijke component van dat wereldbeeld. Maar atheïsme is zelf geen wereldbeeld, hooguit de notie dat godsdienst geen plaats heeft in het wereldbeeld van de individuele atheïst, welk dat dan ook mag zijn.
Om het nog een beetje ingewikkelder te maken: er bestaat ook zoiets als christelijk humanisme.
Kan ik in meegaan. Ik wilde ze ook niet gelijkstellen.
“zo weinig in het Frankische verleden”
Of, als het om de noordelijke helft gaat, waar nogal wat Nederlanders wonen, het Friese en Saksische verleden. Op school (een openbare) heb ik nooit geleerd over Koning Radboud, Rorik van Dorestad en Godfried de Noorman.
Je zou ook kunnen stellen dat het christendom een Romeinse godsdienst was die bij de Franken geïntroduceerd werd, en dat hun oorspronkelijke religie ons vreemd is.
Dat de Romeinse geschiedenis overbelicht wordt, is niet zo vreemd: wellicht associëren we ons liever met de beschaafde Romeinen en hun wereldrijk dan met primitieve barbaren uit de bossen van Germanië. Misschien wordt er ook praktisch gedacht en meent men dat een Romeinse site internationaal meer uitstraling heeft.
Anders dan in België associeerde Nederland zich lange tijd meer met de Germanen dan de Romeinen. We hadden in de Franse tijd een “Bataafse Republiek”, stichtten in Indië een “Batavia” en de Geldsersen streden tegen de Bourgondiërs als “Batavieren” tegen Rome. De eenzijdige aandacht voor de limes is een enorme omslag.
Overigens zou ik de Ambiorix-cultus in Belgisch Limburg niet uitvlakken.
“wellicht associëren we ons liever met ….”
Wat al een misverstand is. De Romeinen draaiden hun hand niet om voor een genocide meer of minder; hun pedagogiek was gebaseerd op uit het hoofd leren en lijfstraffen. Bij beschaving heb ik toch een iets ander idee. Om eens een andere Germaanse bevolkingsgroep in het zonnetje te zetten:
http://www.cracked.com/article_20474_5-shockingly-progressive-ideas-from-primitive-cultures.html
Nr. 1, al is de rest ook de moeite waard.
Ik zou graag willen dat we de Verlichting weer eens wat hoger aansloegen. Dáár begon het.
Ik schrok verschrikkelijk van een Vlaamse krant deze week die ervoor pleitte om, in de strijd tegen de islam, Europa te herkerstenen. Begrijp me niet verkeerd: ik respecteer het christendom, maar ik respecteer de seculiere traditie nog meer.
Blij dit te vernemen van jou, Jona. Als katholieke jongen twijfelde ik al heel vroeg aan alle vormen van godsdienst. Ik ben een agnost, geen atheïst want het niet bestaan van God kan ook niet bewezen worden. Ooit heeft de classicus Van Hooff in het NRC gezegd dat agnosticisme laf is. Daarmee ben ik het niet eens, ik denk dat deze kwalificatie eerder eerlijk is, want het atheïsme kan ook uitgroeien tot een soort godsdienst.
Ik respecteer iedere godsdienst, behalve als er in naam van de aanbeden god wreedheden begaan worden, zoals we tegenwoordig helaas op grote schaal zien.
De geschiedenis van de godsdienst interesseert mij daarentegen buitengewoon, want deze zegt ook veel over de cultuur van de mensheid en heeft ook de loop van de geschiedenis vaak bepaald. Vooral op het kruispunt van de drie monotheïstische godsdiensten, het Midden-Oosten, is interessant om te zien tot wat godsdienst kan leiden.
Maar ik heb het meest op met een seculiere traditie. Ik ben eerder geneigd te denken dat er geen god bestaat in de zin van de Godshypothese met de aan Hem toegeschreven eigenschappen. Alleen al het verhaal over de menswording lijkt me een dusdanig onwaarschijnlijke en ongelooflijke zaak. Melkweg: ca. 100 miljard sterren, met honderduizenden planeten, mogelijk ook leven bevattend. Heelal: miljarden melkwegstelsels. Zou een persoonlijke God zo ongelooflijk dom en naiëf zijn om zichzelf (let wel: in het christendom is sprake van een Trinitas), op dit zandkorreltje in het heelal aan het kruis te laten slaan om de wereld te ‘verlossen’ van een zogenaamde erfzonde?
Ik lees momenteel het boek van Waldo Swijnenburg: ‘De schoonheid en de troost van een werelbeeld zonder god’ (Uitgeverij Balans). Ik heb het bijna uit, en het bevestigt mijn eigen opvattingen. Misschien ken je het. Ik heb ook praktisch alle essay’s van Bertrand Russell, Sam Harris en Richard Dawkins gelezen en kan me daar meer dan grotendeels in vinden. Waar het vooral om gaat bij mij is niet zozeer wat godsdienst voor sommige individuën betekent, maar wat er in naam van de godsdienst aan ellende en haat over de wereld tot stand komt.
Wat buitengewoon jammer is: de Verlichting neemt af en het obscurantisme neemt toe. Ik zou graag de referentie van dat artikel in die Vlaamse krant hebben. Als dit zo is, dan staan ons nieuwe Kruistochten te wachten.
Als Spinoza-onderzoeker ben ik het geheel met je eens. Overigens heeft Jonathan Israel er eens op gewezen dat ‘het Westen’ ervoor moet waken om de Islamitische wereld de maat te nemen aan de hand van de Europese ‘Verlichting’ (zoals bv. Hirsi Ali graag deed). De Verlichting was een beweging in een specifieke historische context en was voorbereid door de Renaissance, het Humanisme en de dramatische kerkscheuring van Luther c.s. Binnen de Islam is voorshands niets te bespeuren dat hier maar enigszins op lijkt. Alle hervormingsbewegingen binnen de Islam zijn reactionair (zoals dat eeuwenlang binnen het Christendom ook het geval was) en gericht op ‘herstel’ van de situatie ten tijde van Mohammed en de vier Rechtgeleide Kaliefen. IS past hier perfect in.
Er lijkt inderdaad weer sprake van een omslag. De herontdekking van het Germaanse (heidense) verleden begon in Nederland ca. 1750 (net als in Duitsland trouwens). Maar de christelijke (‘paapse!) Middeleeuwen en de gotiek lagen in Nederland na de (‘protestantse’) Opstand altijd gevoelig. Zie: Auke van der Woud, De Bataafse hut. Verschuivingen in het beeld van de geschiedenis (1750-1850).
En gedeeld op Facebook en Twitter.