De Oudheid is voorbij en dat heeft voordelen. Ooit had ik onderwijs van een classicus die zei dat hij Latijn zo’n fijne taal vond omdat er geen literatuur meer bij kon komen. Ik hoop al zo’n dertig jaar dat hij nog eens op z’n neus zal kijken, maar voorlopig lijkt het erop alsof hij niet alleen gelijk heeft maar het ook zal houden.
Het voorbij-zijn van de Oudheid heeft echter ook nadelen: we hebben geen idee, zelfs geen begin van een idee, hoe het moet zijn geweest om te wonen in een antieke stad. Toen ik een boek schreef over het leven in het oude Rome, verwachtte ik teksten tegen te komen over de stank van de leerlooiers, maar het waren er minder dan ik had verwacht. (Een zeer niet-citeerbaar gedicht van Martialis heb ik, ondanks verwoede pogingen, niet kunnen vergeten.) Vermoedelijk was de beleving van stank anders dan bij ons, maar echt begrijpen zullen we dat nooit.
De antieke mentaliteit is ook al zoiets. Het is voor ons onmogelijk een inschatting te maken van de afstand die ons scheidt van de oude wereld. Onze teksten gaan immers over die ene procent van de bevolking die puissant rijk was; slechts weinig bronnen gaan over de opvattingen van boeren en ambachtslui. Die vormden destijds echter wel de overgrote meerderheid. Ze waren arm, ze wisten wat honger was en ze hadden de middelen niet om zich te laten scholen. Is dit voor ons, levend in de rijkste samenleving aller tijden, al lastig voorstelbaar, nog lastiger is het voor ons te begrijpen is wat rechteloosheid doet met mensen. Dit moet echter voor de meeste mensen destijds een alledaagse realiteit zijn geweest.
We hebben daarentegen weer iets meer grond onder de voeten als het gaat om de materiële werkelijkheid. We kunnen antieke huizen reconstrueren: de plattegronden zijn immers opgegraven en dankzij Pompeii, Herculaneum en Ostia weten we ook iets over de bovenbouw. We hebben afbeeldingen waarop de kleding van mensen is te zien. Botmateriaal en DNA geven aanwijzingen over hun uiterlijk.
Maar toch. In uw favoriete oudheidkundige tijdschrift, Ancient History Magazine, staan regelmatig tekeningen van hoe de oude wereld eruit heeft gezien en als ik daarover correspondeer met de tekenaars, laat ik hun de keuze om te kiezen welke kleuren ze gebruiken. Ze hebben hun eigen stijl en gebruiken hun eigen kleuren. Nooit heb ik daarin een probleem gezien. Tot iemand me erop attendeerde welke kleuren kunnen worden vervaardigd met natuurlijke verfstoffen – zie boven.
Het bizarre is nu dat ik daaraan nooit eerder heb gedacht, terwijl ik (om eens iets te noemen) in mijn woonkamer een klein Perzisch tapijt heb liggen en heel goed weet dat de makers natuurlijke kleuren hebben gebruikt, zoals indigo, meekrap, vlier, walnoot, wede, brem en saffraan. Gek toch, dat je sommige informatie wel hebt, in de context van je huiskamer, maar die niet zomaar weet over te plaatsen naar een andere context, die van antieke kleding.
Boeiend. Ik ben net het boek aan t lezen, Livia Augusta van Matthew Dennison. Dit blog past daar heel mooi bij 🙂
Grappig, dat boek lees ik ook in verband met een muurschildering die ik heb gemaakt naar aanleiding van de tuin van Livia, het zomerhuisje. Ik heb geprobeerd de kleuren zo authentiek mogelijk na te volgen, maar in acrylverf is dat nog best lastig. Niettemin is het me al duidelijk dat de meeste kleuren die men toen gebruikte niet of nauwelijks dekkend zijn. Dat heeft ook gevolgen voor hoe ze worden gebruikt.
Overigens is het een leuk boek, maar vind ik dat je als schrijver misschien iets meer houvast moet en mag bieden in zo’n werk dan Jona hier geeft. De verbeelding vermag meer.
Ik vermoed dat je met aquarel een beter resultaat zou hebben, maar ja, hoe hou je dan die kleuren vast. Misschien weet een kunsthistoricus hier iets van .
Dat boek ben ik aan t lezen voor de ” geschiedenis leesclub” een geschiedenisboek in de 6 weken. Heerlijk.
De pigmenten die gebruikt zijn voor de ‘Livia-schilderingen’ zijn grotendeel gemaakt met dekkende en transparante pigmenten die niet in acryl of waterverf te koop zijn. De lucht is geschilderd met het dekkende Egyptisch/Pompeiiaans blauw, het groen met kopergroenen, waaronder malachiet, met Egyptisch groen en groene aarde. De vermiljoen kwam uit Almaden, Om er een paar te noemen.
Kleuren en pigmenten die deels al becommentarieerd werden door Plinius de Oude.
Bovendien moet er bij het kopiëren rekening gehouden worden met het verkleuren van pigmenten en kleurstoffen. (zie daarvoor ook mijn blog http://monicarotgans-colourpigmentsarts.blogspot.nl/)
Ik ben ook erg benieuwd naar kleurhistorisch verantwoorde covers van AHM.
Voor wie oude teksten op het gebied van kleur en verf wil raadplegen, er zijn 3 aanraders
. Malerhandbuch vom Berge Athos von Monch Dionysios -Slavisches Insitut Munchen
. On divers arts van Theophilus
. Het handboek van de kunstenaar van Cennino Cennini (in diverse talen veschenen)
Ik meen dat Carcopino in zijn “La Vie quotidienne à Rome à l’apogée de l’Empire”(1939) het heeft over een besluit dat elk jaar opnieuw werd uitgevaardigd, bevattende een verbod op het leeggieten van nachtspiegels uit het raam zonder eerst te kijken of er iemand onder liep. Volgens mij heeft hij het daarbij ook over de stank en de geuren van het dagelijkse Rome.
Als men stank als negatief heeft ervaren moeten er middelen tegen zijn geweest, zoals reukflesjes, wierook, enz. Kan het zijn dat ik me epigrammen herinner die daarover gaan? En wat te denken van de gratis badhuizen met hun inpandige schoonheidssalons, winkeltjes, enz.
Alleen het baden al moet men ook als een middel tegen lichaamsgeur enz. hebben gezien.
De tekst die je bedoelt is Ulpianus, Digesten 9.3.1.pr. Die gaat inderdaad terug op het jaarlijks door de praetor uitgevaardigde edict.
Ik denk dat men aan andere vormen van geur was gewend dan wij. Misschien zou een Romein verbaasd zijn dat wij de benzinedamp in onze steden niet meer storend vinden. Ik heb iemand gekend van het Limburgse platteland die Amsterdam kon ruiken als ze met de trein aan kwam. (Dit was in de tijd dat treinen nog ramen hadden.)
Misschien waren de Antieken wel net zo slim als de middeleeuwers, die de leerlooiers naar de rand van de stad dirigeerden, daar waar het water van de stad af stroomde. En dan ook nog eens benedenwind van de meest voorkomende windrichting.
Daar zijn aanwijzingen voor.
Ik denk overigens dat je verschil moet maken tussen Rome en de andere steden, die hoe verder weg van Rome, hoe kleiner werden, op enkele regionale centra na zoals bijv. Keulen, Lyon en Londen. En het platteland is natuurlijk nog weer anders, met de nodige verschillen naarmate de Romanisering invloedrijk of minder invloedrijk was. Bovendien zal het klimaat ook de nodige invloed hebben gehad op de kwaliteit van het leven ter plekke: een woestijngebied stelt andere eisen en heeft andere voordelen en nadelen dan Noordelijk Brittannië.
Ik weet niet of dit op dit blog thuis hoort, maar de eerste vijf delen van de Marcus Didius Falco antieke detective serie van Lindsey Davis geven een behoorlijk realistisch beeld van hoe gewone mensen in Rome woonden en wat er om hen heen gebeurde. Ik ben na deel 6 gestopt want ik vond het niet leuk mee, maar die eerste delen waren zeer vermakelijk.
Ik kan daar geen nederlandse versie van vinden. En het is hier niet in de bibliotheek. Weet je of er ook een nederlandse versie van is?
Ik heb ze in het Engels gelezen en zo te zien zijn ze niet in het Nederlands vertaald (wel in het Duits), dus dat is pech.
Ik vond hier een voorgelezen versie op de BBC
http://www.bbc.co.uk/programmes/b007wpf1
Kleur werd tot de 19e eeuw bepaald door de beschikbaarheid van pigmenten en kleurstoffen. Het voorkomen en de aard van kleur in kleding, kunst en architectuur is daarom onlosmakelijk verbonden (geweest) met de aanvoerroutes en met de lokale mogelijkheden van elke regio.
Daarnaast bepaalde de symboliek van de kleur het gebruik en de verwerking. Een gegeven dat teruggaat tot in de vroege oudheid.
In mijn boek ‘BlauwGroen – Verf het gezicht van de Kunst’ (nu in de boekhandel) ga ik uitgebreid in op de aspecten van het gebruik en voorkomen van kleur in de belangrijkste culturen wereldwijd.
Ik zie de voor de kleuren gecorrigeerde covers en centerfolds van AHM graag tegemoet.
Echter, zoals de foto hierboven laat zien, valt het toch wel mee, er is een aardig palet aan kleuren te zien.
Zo goed als alle kleuren van de regenboog, inclusief wit, grijs, bruin en zwart.
“Vermoedelijk was de beleving van stank anders dan bij ons, maar echt begrijpen zullen we dat nooit.”
Er is wel een tamelijk recente parallel te vinden: anti-transpirant. Zweetgeur werd pas een probleem na de uitvinding ervan ergens rond 1900.