Ik had zó gehoopt dat, met de identificatie van de vervalser die het zogenaamde Evangelie van de Vrouw van Jezus had gemaakt, er een einde aan deze affaire zou komen. Ik schrijf liever, zoals gisteravond, een stukje over een leuke ontdekking dan dat ik wéér verslag moet doen van iets dat gehekeld moet blijven worden. Het is namelijk niet normaal wat er gebeurt.

Hoe zat het ook alweer? Eerst was er Karen Kings aankondiging dat er een papyrusfragment was gevonden met daarop een vermelding dat Jezus zou hebben gesproken over zijn echtgenote. Een artikel daarover was al aangenomen door een wetenschappelijk tijdschrift. Al snel bleek echter dat de tekst was vervalst – en nog heel klungelig ook: de vervalser had een zetfout uit een moderne uitgave van het Thomas-evangelie overgenomen. Smoking gun. Einde van de zaak.

Maar toen werd het pas echt raar. Harvard stapte met die snipper naar het lab. Een lab dat helemaal niks kan vinden, omdat een vervalser op elke vorm van onderzoek een antwoord klaar heeft. Omdat ik al teveel tijd heb verspild aan dit onderwerp, citeer ik gemakshalve wat ik onlangs over deze kwestie schreef in Skepter:

Wat een vervalser ook doet, hij zal nooit papyrus namaken. Hij koopt antiek papyrus op eBay of in een Egyptische souk. Niet alleen bespaart hij zich zo werk, het levert bovendien schrijfmateriaal op met een geloofwaardige C14-datering.

De vervalser zal verder slim genoeg zijn om inkt te maken volgens de antieke formule: Arabische gom, water, houtskool of roet. Opnieuw geldt dat dit niet alleen gemakkelijk is, maar ook helpt om ontdekking te vermijden. Met een spectrometer kan zo alleen worden ontdekt dat de onderzochte inkt lijkt op antieke.

… Laatste punt van aandacht: een pen laat kleine krasjes in het schrijfmateriaal achter die met een elektronenmicroscoop als modern kunnen worden herkend. Een kwastje lost ook dat probleem op.

Toen in het lab dus werd vastgesteld dat men er niet uit kwam, bracht Harvard triomfantelijk naar buiten dat het fragment dus echt was. Zoals gezegd: het is niet normaal wat hier gebeurt.

Vrij snel daarna werd een tweede smoking gun gevonden: een fragment in dezelfde collectie, nu met een bladspiegel die één op één uit een moderne uitgave was gekopieerd. Afgelopen juni 2016 onthulde Ariel Sabar in The Atlantic wie de vervalser was geweest en erkende Karen King eindelijk wat iedereen allang wist.

Voor het goede begrip: er zijn wetenschappelijke gedragscodes. Een papyrus die opduikt zonder dat duidelijk is waar ze vandaan komt, zoals deze iets meer dan een maand geleden, kan beter worden genegeerd. De kans dat het om een vervalsing gaat is te groot. Door ze niet te onderzoeken, ontmoedigen wetenschappers fraude. Karen King bleek daar zelfs niet aan te hebben gedácht en dat is, zoals gezegd, niet normaal.

Maar hoppa, daar is ze opnieuw. En opnieuw probeert ze te doen alsof er twijfel mogelijk is. Ze wordt geciteerd:

My first impulse was to say that the preponderance of evidence weighs towards it being authentic. Now it weighs toward it being a modern production.

Door het zo te formuleren, doet King alsof er nog een discussie mogelijk is. Het is echter bewezen dat het fragment onecht is. Akkoord, theoretisch is het denkbaar dat én een antieke schrijver een fout maakte op precies de plaats waar later in een boek een zetfout zou staan én een antieke kopiist een pagina hetzelfde uitlijnde als in een moderne uitgave zou gebeuren én iemand tegenover The Atlantic een valse bekentenis zou afleggen. Theoretisch denkbaar, maar de kans is verwaarloosbaar.

Hoe weinig King begrijpt van haar vak, blijkt uit het vervolg. Ze vertelt dat in een laboratorium is geprobeerd te kijken of de inkt misschien oud was. Daarvoor is gebruikt gemaakt van wat een “scanning electron microscope” heet. De analist zegt:

There’s a problem. The ink is from 200 AD, while the carbon 14 test says the document is from 700 AD. The age of the ink could be younger than the substrate, but it can’t be older.

Wat hadden ze anders verwacht? Dit soort fouten zijn precies wat je bij een vervalsing kunt verwachten. In Skepter legde ik uit dat een slimme vervalser op dit type onderzoek anticipeert

door antieke houtskool te gebruiken, die te vinden is op elke opgraving.

U hoeft Skepter er overigens niet voor te gaan kopen (al mag het best), want ik heb hetzelfde met andere woorden ook hier verteld. Sta me even enige pedanterie toe. De situatie is vrij simpel: een niet-papyroloog in Nederland, ik dus, begrijpt wat er wel en niet kan in een lab. Moeilijk is het dus niet. Een doctorandus kan dit weten. In Harvard werkt een prof die het niet weet, haar vak niet beheerst en desondanks even onmogelijk als kostbaar laboratoriumonderzoek mag doen.

Wat daar de verklaring ook voor zij: met een onderzoekster van dit kaliber op een zo prominente plek heeft de oudheidkunde een geloofwaardigheidsprobleem. Het is namelijk niet normaal wat hier gebeurt.